Enerji Şirketlerinde Mülkiyet Hakkının İhlali: Hukuki Çerçeve ve Çözüm Yolları

1. Giriş

Enerji sektörü, elektrik üretim tesislerinden boru hatlarına, rüzgar türbinlerinden güneş enerjisi panellerine kadar geniş bir faaliyet alanına sahiptir. Bu yatırımların büyük bir bölümü özel mülkiyete tabi taşınmazlar üzerinde gerçekleştirilir. Dolayısıyla, enerji şirketleri ile taşınmaz sahipleri arasında sıkça mülkiyet hakkının ihlali iddiaları gündeme gelmektedir.
Türk hukuk sisteminde mülkiyet hakkı Anayasa ile güvence altına alınmış temel haklardan biridir. Ancak enerji projeleri çoğunlukla “kamu yararı” gerekçesiyle bu hakkın sınırlandırılmasına yol açmaktadır.

---

2. Mülkiyet Hakkının Hukuki Dayanağı

Anayasa m.35’e göre:

“Herkes, mülkiyet ve miras haklarına sahiptir. Bu haklar ancak kamu yararı amacıyla kanunla sınırlanabilir.”

Enerji projelerinin yürütülmesinde mülkiyet hakkına müdahale edilebilmesi için:

1. Kanuni bir dayanak bulunmalı,

2. Kamu yararı amacı gözetilmeli,

3. Ölçülülük ilkesi ihlal edilmemeli,

4. Mülkiyet sahibine adil bir bedel ödenmelidir.

Bu unsurlardan biri eksik olduğunda, müdahale hukuka aykırı hale gelir.

---

3. Enerji Şirketlerinin Mülkiyet Hakkına Müdahale Biçimleri

3.1. Kamulaştırma

Enerji yatırımlarında en yaygın müdahale yöntemi 2942 sayılı Kamulaştırma Kanunu çerçevesinde yapılan kamulaştırmadır.

• Acele kamulaştırma (m.27), enerji projelerinde sıklıkla uygulanır.

• Bedel, mahkemece tespit edilip peşin ödenmelidir.

• Kamulaştırma kararı alınmadan fiilen taşınmaza girilmesi kamulaştırmasız el atma olarak değerlendirilir.

3.2. Zorunlu İrtifak Hakkı

Enerji Piyasası Kanunu, Petrol Kanunu ve Boru Hatları Kanunu, enerji nakil hatları ve tesisleri için zorunlu irtifak kurulmasına imkan tanır.

• İrtifak hakkı mülkiyeti devretmez, ancak kullanım hakkını sınırlar.

• Bedel ödenmeden yapılan irtifak tesisi, mülkiyet hakkı ihlali sayılır.

3.3. Üst Hakkı ve Geçit Hakkı

• Rüzgar ve güneş enerjisi santralleri için çoğu zaman üst hakkı tesis edilir.

• Boru hatları, enerji nakil hatları gibi altyapılar için geçit hakkı uygulanır.

3.4. Fiili El Atma (Kamulaştırmasız El Atma)

Enerji şirketinin, hiçbir hukuki süreç işletmeden taşınmazı kullanmaya başlamasıdır.
Bu durumda malik, bedel davası veya ecrimisil davası açabilir.

---

4. Uygulamada Görülen İhlal Örnekleri

1. Kamulaştırma Bedelinin Eksik Belirlenmesi
   Bilirkişi raporlarının hatalı değer tespiti nedeniyle malike düşük bedel ödenmesi.

2. Bedel Ödenmeden Kullanım
   Zorunlu irtifak kurulmasına rağmen malik bedelini alamamışsa ihlal oluşur.

3. Acele Kamulaştırmanın Suistimali
   Henüz kesinleşmemiş projelerde acele kamulaştırma ile taşınmaza el konulması.

4. ÇED Süreçlerinin Atlanması
   Çevresel Etki Değerlendirme (ÇED) raporu olmadan taşınmaza müdahale edilmesi.

5. Geçici İşgalin Kalıcı Hale Gelmesi
   İnşaat süresince yapılan geçici kullanımın sonrasında kaldırılmaması.

---

5. Yargı Yolları ve Hukuki Çözüm Mekanizmaları

5.1. Kamulaştırmasız El Atma Davası

İdarenin veya enerji şirketinin hukuka aykırı fiili müdahalesi karşısında açılır.
Talep edilebilecekler:

• Taşınmazın bedeli,

• Kullanım nedeniyle ecrimisil,

• Zararların tazmini.

5.2. Kamulaştırma Bedelinin Artırılması Davası

Kamulaştırma yapılmış, ancak bedel düşük belirlenmişse açılır.

5.3. İrtifak Bedelinin Tespiti ve Ödenmesi

İrtifak hakkı kurulmuş ancak bedeli ödenmemişse malik bu davayı açabilir.

5.4. İdari İşlemin İptali

Kamulaştırma kararı, ÇED olumlu kararı veya irtifak hakkı tesisi hukuka aykırıysa idari yargıda iptal davası açılabilir.

---

6. Yargıtay ve AYM Kararları

• Yargıtay 5. HD, 2019/2045 E., 2020/1129 K.: Kamulaştırma yapılmadan iletim hattı geçirilmesi kamulaştırmasız el atmadır.

• AYM, 2014/17751 Başvuru: Enerji nakil hattı nedeniyle taşınmazın kullanımının ciddi ölçüde kısıtlanması ve yeterli bedel ödenmemesi mülkiyet hakkı ihlalidir.

• Yargıtay 8. HD, 2017/4025 E., 2018/7654 K.: Zorunlu irtifak hakkı bedeli, taşınmazın değerindeki düşüşe uygun olmalıdır.

---

7. Avukatlar İçin Stratejik Öneriler

1. Müdahalenin Hukuki Dayanağını İnceleyin
   Kamulaştırma kararı, ÇED raporu, lisans belgeleri tam mı?

2. Bilirkişi Raporlarını Denetleyin
   Bedel tespiti raporlarında eksiklik veya hatalı yöntem varsa itiraz edin.

3. Bedel + Tazminat Talep Edin
   Sadece taşınmaz bedeli değil, kullanım süresince oluşan zararlar da talep edilebilir.

4. Çevre ve İmar Mevzuatını Kontrol Edin
   ÇED’siz veya ruhsatsız müdahaleler, ek dava imkânı doğurabilir.

---

8. Sonuç

Enerji projeleri, kamu yararı amacıyla yapılır; ancak bu durum mülkiyet hakkının sınırsız biçimde ihlal edilebileceği anlamına gelmez.
Türk hukuku, hem mülkiyet hakkı sahibini hem de yatırımcı şirketi koruyan dengeli bir sistem öngörür. Bu nedenle:

• Her müdahale hukuki prosedürlere uygun olmalı,

• Mülkiyet sahibi adil bedel almalı,

• Gerektiğinde yargı yoluna başvurulmalıdır.

---