Endüstriyel Tasarım ve Marka Koruması Arasındaki Farklar Nelerdir?

1. Giriş

Fikri ve sınai haklar hukuku, yaratıcılığı ve ticari kimliği koruyan geniş bir hukuk dalıdır. Bu kapsamda en sık karşılaşılan kavramlardan ikisi endüstriyel tasarım ve markadır. Her ikisi de Sınai Mülkiyet Kanunu (SMK) kapsamında korunur; ancak koruma kapsamı, amacı ve hukuki sonuçları birbirinden farklıdır. Ticari hayatta pek çok firma, ürünlerini korurken bu iki kavramı karıştırmakta ve yanlış koruma stratejileri uygulayabilmektedir. Bu makalede, endüstriyel tasarım ve marka korumasının hukuki tanımları, kapsamları, süreleri, avantajları ve aralarındaki temel farklar, örnek olaylarla birlikte ele alınacaktır.

2. Endüstriyel Tasarım Nedir?

SMK m.55’e göre endüstriyel tasarım; bir ürünün tümü veya bir parçasının ya da üzerindeki süslemenin, çizgi, şekil, biçim, renk, malzeme veya yüzey dokusu gibi görsel özelliklerinden oluşan görünümdür.

2.1. Koruma Amacı

Ürünün estetik görünümünü korumak.
Taklitleri önleyerek tasarımcının emeğini güvence altına almak.
Ürünlerin pazarda ayırt ediciliğini sağlamak.

2.2. Koruma Koşulları

Yeni olmalı (aynı tasarım daha önce kamuya sunulmamış olmalı).
Ayırt edici nitelikte olmalı (benzerlerinden kolayca ayrılabilmeli).

2.3. Koruma Süresi

İlk başvuruda 5 yıl, 5’er yıllık dönemlerle en fazla 25 yıl.

2.4. Kapsam

Mobilya, tekstil, otomotiv, ambalaj, ev eşyası, mücevher vb. ürünlerin görünümleri.

3. Marka Nedir?

SMK m.4’e göre marka; bir teşebbüsün mal veya hizmetlerini diğer teşebbüslerin mal veya hizmetlerinden ayırt etmeyi sağlayan, kişi adları, sözcükler, şekiller, harfler, sayılar, renkler, malların veya ambalajlarının biçimi gibi her türlü işaret olabilir.

3.1. Koruma Amacı

Ürün veya hizmetin ticari kimliğini korumak.
Müşterinin marka ile kaliteyi ve kaynağı ilişkilendirmesini sağlamak.
Taklit markaların önüne geçmek.

3.2. Koruma Koşulları

Ayırt edici olmalı (piyasada benzerlerinden ayırt edilebilmeli).
Tanımlayıcı olmamalı (ürünün türünü, cinsini, miktarını doğrudan tanımlayan ibareler korunamaz).
Kamu düzenine ve genel ahlaka aykırı olmamalı.

3.3. Koruma Süresi

10 yıl, 10’ar yıllık dönemlerle süresiz olarak yenilenebilir.

3.4. Kapsam

Logolar, marka isimleri, ambalaj üzerindeki işaretler.

4. Temel Farklar

Kriter	Endüstriyel Tasarım	Marka
Konu	Ürünün dış görünümü	Ürün veya hizmeti tanıtan işaret
Koruma Süresi	25 yıla kadar	Süresiz (10 yılda bir yenileme)
Koruma Amacı	Estetik ve görsel kimlik	Ticari kimlik ve kaynak gösterme
Tescil Zorunluluğu	Evet	Evet
Başvuru Merci	Türk Patent ve Marka Kurumu	Türk Patent ve Marka Kurumu
Kapsam	Mobilya, moda, ambalaj vb.	İsim, logo, şekil, renk vb.

5. Örnek Olay

Mobilya üreticisi H, özel bir sandalye tasarlamıştır. Sandalyenin ayak formu ve oturma kısmındaki kavisler tamamen özgündür.

Endüstriyel tasarım tescili: Sandalyenin şekil, çizgi ve renk gibi görsel özelliklerini korur. Böylece başka bir üretici aynı görsel tasarımı kullanamaz.
Marka tescili: Sandalyenin pazarda “H-Line” adıyla tanınmasını sağlar. Başka bir firma, aynı isimle veya logoyla sandalye satamaz.

Bu durumda H, hem tasarım hem marka tescili yaptığında hem ürünün görünümü hem de ticari kimliği korunmuş olur.

6. Koruma Stratejisi

Bir ürünün pazardaki başarısı, hem görsel estetik hem de marka değeri ile ilgilidir.

Sadece tasarım tescili yapılırsa: Ürün kopyalanamaz ancak başka bir marka altında benzer ürün algısı yaratılabilir.
Sadece marka tescili yapılırsa: Ürün adı korunur ancak görünüm kolayca taklit edilebilir.
En etkili yöntem, hem endüstriyel tasarım hem marka tescilinin birlikte yapılmasıdır.

7. İhlaller Karşısında Hukuki Yollar

7.1. Endüstriyel Tasarım İhlallerinde

Tasarım hakkına tecavüz davası (SMK m.81 vd.)
Ürün toplatma ve imha.
Maddi ve manevi tazminat.
İhtiyati tedbir ile satışın durdurulması.

7.2. Marka İhlallerinde

Marka hakkına tecavüz davası (SMK m.29 vd.)
Taklit ürünlerin toplatılması.
Tazminat.
Cezai yaptırımlar (hapis ve adli para cezası).

8. Uluslararası Koruma

Endüstriyel Tasarım: WIPO Lahey Sistemi ile tek başvuru ile birçok ülkede koruma sağlanabilir.
Marka: Madrid Protokolü ile uluslararası marka tescili yapılabilir.

9. Sonuç

Endüstriyel tasarım ve marka koruması, farklı hukuki amaçlara hizmet eden ancak birlikte kullanıldığında maksimum fayda sağlayan iki ayrı koruma türüdür.

Endüstriyel tasarım ürünün dış görünümünü,
Marka ise ticari kimliğini korur.

Firmalar, rekabetin yoğun olduğu pazarlarda hem ürünlerinin taklit edilmesini önlemek hem de marka değerlerini korumak için bu iki korumayı stratejik olarak bir arada kullanmalıdır.

Hukuk Fakültesi Öğrencisi Gamze Akbulut

Single Blog Title