El Atmanın Önlenmesi (Müdahalenin Men’i) Davası: Taşınmazınıza Yönelik Haksız Tecavüzü Nasıl Durdurursunuz?

El atmanın önlenmesi (müdahalenin men’i) davası, taşınmaz malikinin veya ayni hak sahibinin, mülkiyet hakkına yönelik haksız müdahalenin sona erdirilmesini ve tekrarının önlenmesini talep ettiği temel bir koruma yoludur. Türk Medenî Kanunu’nun m. 683 hükmü, malikine “eşya üzerinde dilediği gibi kullanma, yararlanma ve tasarruf etme” yetkilerini tanır; m. 718 ise arazi mülkiyetinin üst ve altındaki alanı da kapsadığını vurgular. Bu çerçevede, komşu parselden sınırı aşan çit, duvar veya taşkın yapı, ortak alan işgali, bağımsız bölüme tecavüz, yol/otopark olarak kullanma, baca/çatı akıntısıyla fiilî el atma gibi her türlü hukuka aykırı müdahale, men’i sebebidir.

Hukuki Dayanak ve İlkeler (Yargıtay Yaklaşımı)

Uygulamada ve Yargıtay’ın yerleşik içtihatlarında, müdahalenin haksız ve devam ediyor olması davanın esası bakımından belirleyicidir; kusur aranmaz. Müdahale geçmişte kalmışsa “tespit” ya da ecrimisil (haksız işgal tazminatı) talebi gündeme gelirken, süren müdahalede men’i ile birlikte “kal” (eski hâle iade/enkazın kaldırılması) da istenebilir. Ecrimisil için kural olarak 5 yıllık zamanaşımı uygulanır; men’i talebi ise haksız el atma sürdükçe zamanaşımına tabi değildir. Komşuluk hukukundan doğan sınırlamalar (ör. duman, gürültü, taşkınlık, çekme mesafesi ihlalleri) da men’i kapsamında ileri sürülebilir; bu hâllerde ölçülülük ve hakkaniyet ilkeleri gözetilir.

Görevli ve Yetkili Mahkeme

Taşınmazın aynından kaynaklanan bu uyuşmazlıklarda görevli mahkeme Asliye Hukuk Mahkemesi; kesin yetkili mahkeme ise taşınmazın bulunduğu yer mahkemesidir (HMK m. 12). Bağımsız bölüm veya ortak alanlara ilişkin kat mülkiyeti ihtilaflarında da kural değişmez; ancak yöneticinin temsil yetkisi, ana taşınmazın niteliği ve kat malikleri kurulu kararları ayrıca incelenmelidir.

Davanın Şartları ve İspat

Davacı, kural olarak mülkiyet veya ayni hak (ör. irtifak) yahut güçlendirici bir zilyetlik durumuna dayanır; tapu, kat mülkiyeti kütüğü ve teknik belgelerle bu haklarını ispat eder. Müdahalenin varlığı keşif ve bilirkişi (harita/geomatik mühendisi) incelemesiyle; kadastro paftası, aplikasyon krokisi, koordinatlı ölçü, uydu görüntüsü, fotoğraf/video ve tanık delilleriyle somutlanır. Sınır uyuşmazlıklarında, kadastro tespitlerine atıf ve gerekirse imar/kadastro müdürlüklerine müzekkere yoluyla veri temini önemlidir. Taşkın yapı ve çekme mesafesi ihlallerinde imar dosyası, yapı ruhsatı, aplikasyon krokileri ile belediye kayıtları dosyaya getirtilmelidir.

Talep Türleri ve Strateji

Men’i davasında talepler genellikle kademeli veya birlikte yöneltilir:

• Müdahalenin Men’i: Haksız el atmanın durdurulması ve tekrarının yasaklanması.

• Kal (Eski Hâle İade): Sınırı aşan duvarın/yapının kaldırılması, işgal edilen alanın tahliyesi.

• Ecrimisil: İşgal süresince mahrum kalınan kullanma/yararlanma bedelinin tazmini (rayiç kira/emsal değer üzerinden).

• İhtiyati Tedbir (HMK m. 389): Davanın sonunda elde edilecek korumanın anlamlı kalması için, müdahalenin derhal durdurulması veya inşai faaliyetlerin tedbiren engellenmesi.

Taleplerin formülasyonu yapılırken husumet doğru kişiye yöneltilmelidir: Malik, haksız kullanıcı, yüklenici, yönetim veya kiracı duruma göre farklıdır. Çok taraflı projelerde (site, AVM, şantiye) müteselsil sorumluluk, fiilî yönetim, üstlenilen yükümlülükler ve fiilî tasarruf olguları dikkatle ayrıştırılmalıdır.

Savunmalar ve Değerlendirme

Davalı taraf çoğunlukla irtifak hakkı, geçit hakkı, idari izin (belediye/DSİ/TEİAŞ gibi), harici taksim, komşuluk hukuku ölçülülüğü, kazanılmış hak, kazandırıcı zamanaşımı (özellikle tapusuz/tartışmalı yerlerde) veya rızaya dayalı kullanım iddialarını ileri sürebilir. Bu savunmalar;

• hakka uygunluk (mevzuata uygun irtifak/ruhsat),

• zamanın geçmesiyle kazanım,

• fiilî rızanın varlığı ve kapsamı
  yönlerinden somut delillerle test edilir. Yargılama ekonomisi bakımından delil tespiti ve uzman bilirkişiden kroki alınması, ileride infaz kabiliyetini artırır.

Ecrimisil Hesabı ve İnfaz

Ecrimisil, taşınmazın niteliği (konut, tarla, arsa, işyeri), konumu ve dönemin piyasa koşulları gözetilerek rayiç kira/emsal üzerinden uzman bilirkişilerce hesaplanır. Hâkim, hakkın kötüye kullanılmasını engellemek için somut olayda makul kullanım alanını ve süresini değerlendirir. Kal kararı verildiğinde, infaz aşamasında icra müdürlüğü fenni bilirkişi eşliğinde işlem yapar; gerektiğinde yıkım ve tahliye işlemleri kolluk desteğiyle tamamlanır.

Uygulamada Pratik Öneriler

1. Ön İnceleme ve Tespit: Keşif, ölçüm ve fotoğraflama gecikmeden yapılmalı; belediye ve kadastro kayıtları dosyaya kazandırılmalıdır.

2. Tedbir Stratejisi: Devam eden inşa faaliyeti varsa ihtiyati tedbir gecikmeksizin talep edilmelidir.

3. Taleplerin Kademelendirilmesi: Men’i, kal ve ecrimisil birlikte/alternatifli kurulmalıdır; böylece ispat ve infaz esnekliği sağlanır.

4. Yetki ve Husumet: HMK m. 12 gereği taşınmaz yer mahkemesi kesin yetkili; husumet doğru kişiye yöneltilmelidir.

5. Uzlaşma İmkanı: Teknik sınır düzeltmeleri, çekme mesafesine uygun tadilat veya irtifak tesisi gibi çözüm önerileri, uzun yargılama yerine uyuşmazlığı kalıcı biçimde çözebilir.

Sonuç

El atmanın önlenmesi davası, mülkiyet hakkının en etkili koruma araçlarındandır; doğru teknik tespit, yerinde tedbir ve isabetli talep kurgusu ile hem haksız müdahale durdurulur hem de uğranılan zararın telafisi sağlanır. Somut olayın özelliklerine göre strateji belirlenmesi, delillerin süratle toplanması ve infaz kabiliyeti güçlü bir hüküm hedeflenmesi esastır. Bu konuda müvekkillerimize/başvuru sahiplerine kapsamlı ve profesyonel hukuki danışmanlık hizmeti sunduğumuzu bilgilerinize veririz.