Eğitim Amaçlı Yazılım Lisanslarının Ticari Kullanımı: Hukuka Aykırılık ve Yaptırımlar Nelerdir?

Giriş

Günümüzde birçok yazılım firması, üniversiteler, meslek liseleri, öğrenciler ve öğretmenler için özel olarak eğitim amaçlı lisanslar sağlamaktadır. Bu tür lisanslar genellikle ücretsiz ya da düşük maliyetlidir ve yalnızca kişisel eğitim, öğrenme veya akademik faaliyet amacıyla kullanılmasına izin verilir. Ancak bu yazılımların iş dünyasında, mühendislik projelerinde ya da ticari hizmetlerde kullanılması, lisans ihlali, sözleşmeye aykırılık ve hatta ceza hukuku kapsamında yaptırımlar doğurabilir.

1. Eğitim Lisansı Nedir?

Eğitim lisansı; yazılımın, ticari kullanım haricinde yalnızca akademik faaliyetlerde kullanılmasına olanak tanıyan bir lisans türüdür. Bu lisans kapsamında:

• Yazılım öğrenci veya öğretmen hesaplarına tanımlanır,
• Kullanım süresi sınırlı olabilir,
• Ticari bir gelir elde edilmemesi şartı aranır.

Örnek Yazılımlar:

• SolidWorks Student Edition
• AutoCAD Eğitim Sürümü
• MATLAB Academic Use Only
• Adobe Creative Cloud – Education License

Bu yazılımların ara yüzünde dahi sıklıkla “Not for Commercial Use” ibaresi yer alır.

2. Ticari Kullanımın Lisans İhlaline Yol Açtığı Durumlar

Aşağıdaki eylemler, açıkça eğitim lisansının sınırlarını aşan ve ihlal oluşturan durumlardır:

• Eğitim lisansı ile geliştirilen bir projeyi müşteriye sunmak,
• Yazılımı bir şirket bünyesinde hizmet üretimi için kullanmak,
• Serbest çalışan (freelancer) olarak ücret karşılığı iş yapmak,
• Eğitim lisansı olan programı çalışan bilgisayarına kurmak.

Bu kullanım biçimleri hem lisans sözleşmesinin ihlali hem de haksız kazanç elde edilmesi nedeniyle yaptırımlara tabidir.

3. Hukuka Aykırılığın Değerlendirilmesi: FSEK ve Borçlar Hukuku

5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu (FSEK) uyarınca yazılımlar da “eser” niteliğindedir. Yazılımın lisans koşullarına aykırı kullanımı, FSEK madde 71 kapsamında telif hakkı ihlali oluşturur.

Ayrıca eğitim lisansı ile sunulan yazılım, kullanım koşulları açıkça belirtilmiş bir lisans sözleşmesidir. Bu sözleşmenin ihlali halinde:

• Tazminat talebi (TBK madde 112),
• Sözleşmenin feshi ve lisans iptali,
• İhbarname ile ihtar ve cezai takip gündeme gelebilir.

4. Ceza Hukuku Kapsamı

Lisanssız kullanım yalnızca sözleşme ihlali olarak kalmaz; TCK madde 244 (sistemi engelleme, bozma, verileri yok etme, değiştirme) ve TCK madde 245 (bilişim sistemine girme) kapsamında suç olarak da değerlendirilebilir.

Ayrıca FSEK m.71 gereğince, yazılım sahibinin izni olmadan ticari amaçla yazılım kullanmak:

• 2 yıla kadar hapis,
• Adli para cezası ile
• Mülkiyetin kamuya geçirilmesi yaptırımlarıyla sonuçlanabilir.

5. Tespit Yöntemleri ve Delil Sorunları

Yazılım firmaları, eğitim lisanslarıyla ilgili ihlalleri tespit etmek amacıyla şu yolları kullanır:

• Aktivasyon logları ve kullanıcı IP analizleri,
• Remote denetimler (özellikle kurumsal firmalara),
• Kullanıcıdan gelen şikayetler,
• Eser sahibi tarafından noter tespitleri ve bilirkişi raporları.

Delil niteliği açısından, sistem günlükleri, yazılım üreticisinin raporları ve e-posta bildirimleri hukuka uygun delil kabul edilmektedir.

6. İşverenin Sorumluluğu

Bir işyerinde çalışan personelin, kendi inisiyatifiyle bile olsa eğitim lisansı ile yazılım kurması, işveren açısından:

• Tazminat sorumluluğu,
• İdari para cezaları (Telif hakkı ihlali nedeniyle),
• Şirket itibarına zarar riski taşır.

Yargıtay uygulamalarında da işverenin “organizasyon ve denetim yükümlülüğü” vurgulanarak, kusursuz sorumluluğa dahi gidilebildiği görülmektedir.

7. Uyum Süreçleri ve Önleyici Önlemler

İhlallerin önüne geçmek için aşağıdaki adımlar önerilir:

• Kurumsal yazılım politikası oluşturulmalı,
• Eğitim lisanslı yazılımlar ticari işlerde kullanılmamalı,
• Yazılım envanteri düzenli kontrol edilmeli,
• Personel, lisans türleri ve kuralları konusunda eğitilmeli,
• Yazılım üreticileriyle uyum protokolleri geliştirilmeli.

8. Örnek Yargı Kararları

• Yargıtay 7. CD, 2019/4125 E., 2020/2369 K.
  

  “…her ne kadar yazılımın kullanıcıya sağlanmasında bedel alınmamış olsa da lisans şartlarına aykırı kullanım FSEK kapsamında ihlaldir…”

• Yargıtay 11. HD, 2020/5534 E., 2021/7123 K.
  

  “…eğitim lisansı ticari faaliyet amacıyla kullanıldığında, yazılım şirketi manevi tazminat da talep edebilir.”

9. Sonuç ve Değerlendirme

Eğitim lisanslı yazılımlar, son derece dar kapsamlı bir kullanım izni sunmaktadır. Bu tür yazılımların ticari faaliyetlerde kullanılması; hem etik olmayan hem de açıkça hukuka aykırı bir uygulamadır. İlgili lisans sözleşmesinin ihlali, hem tazminat sorumluluğu hem de cezai yaptırımlar doğurabilir. Kurumsal işletmelerin bu konuda farkındalığını artırması, hem cezai risklerin önüne geçmek hem de lisans üreticileriyle güvenilir ilişkiler geliştirmek açısından kritiktir.

Stj.Öğr. Esmanur AKTAŞ