Due Diligence Nedir ve Şirket Satın Almalarında Hukuki İnceleme Neden Önemlidir?
Giriş
Şirket satın alma, birleşme ya da yatırım süreçleri, yalnızca finansal tabloların incelenmesi ile tamamlanamayacak kadar kapsamlı ve çok boyutlu bir hukuki araştırma gerektirir. Bu noktada “due diligence” kavramı devreye girer. Due diligence, Türkçe’de genellikle “hukuki inceleme”, “durum tespiti” veya “inceleme yükümlülüğü” olarak ifade edilir. Temel amacı, hedef şirketin hukuki, mali, ticari ve operasyonel yönlerinin detaylı olarak incelenmesi ve yatırımcı açısından risklerin ortaya çıkarılmasıdır.
Hukuki due diligence, özellikle şirketin ortaklık yapısı, mevcut davalar, sözleşmeler, fikri mülkiyet hakları, çalışan ilişkileri ve regülasyonlara uyum konularını kapsar. Bu makalede, due diligence sürecinin hukuki boyutunu hem teorik hem de pratik açıdan ele alacak, aynı zamanda uygulamada sıkça karşılaşılan sorunlara değineceğiz.
1. Due Diligence Nedir?
Due diligence, kelime anlamıyla “gerekli özen” ya da “yükümlülük” anlamına gelir. Hukuki terminolojide ise bir yatırımcı veya satın alan şirketin, hedef şirketin tüm yönlerini detaylı bir şekilde inceleyerek riskleri ve fırsatları tespit etmesi sürecidir.
Temel amaçlar:
-
Şirketin gerçek mali ve hukuki durumunu görmek,
-
Sözleşme müzakerelerinde güçlü bir pozisyon elde etmek,
-
Olası hukuki ihtilafları önceden öngörmek,
-
Fiyat belirlemede doğru veriye ulaşmak.
Örnek: Bir yatırımcı, teknoloji alanında faaliyet gösteren bir startup’ı satın almak istiyorsa, öncelikle şirketin yazılım lisanslarının geçerliliğini, marka tescillerini, çalışan sözleşmelerini ve varsa geçmişten gelen davalarını araştırmalıdır.
2. Hukuki Due Diligence Neden Önemlidir?
Hukuki due diligence, yatırım kararlarının isabetli alınmasını sağlayan en kritik aşamalardan biridir.
-
Risk Yönetimi: Şirketin devam eden davaları, geçmişte yaptığı sözleşmelerdeki cezai şartlar veya idari yaptırımlar, satın alma sürecinde doğrudan yatırımcının karşısına çıkabilir.
-
Regülasyon Uyumu: Özellikle finans, enerji, sağlık veya telekomünikasyon gibi sektörlerde faaliyet gösteren şirketlerin lisans, ruhsat ve izinlerinin geçerliliği yatırımın kaderini belirleyebilir.
-
Vergi ve Borç Riski: Vergi incelemelerinde tespit edilen geçmiş dönem borçları ya da kamuya olan yükümlülükler, alıcı açısından önemli riskler yaratabilir.
-
Sözleşme Kontrolü: Kira sözleşmeleri, distribütörlük anlaşmaları, tedarik zinciri sözleşmeleri gibi belgeler, şirketin gelirlerinin ve yükümlülüklerinin gelecekte nasıl şekilleneceğini ortaya koyar.
3. Hukuki Due Diligence Sürecinde İncelenen Başlıca Konular
a) Şirket Ana Sözleşmesi ve Ticaret Sicil Kayıtları
Şirketin kuruluş belgesi, ana sözleşmesi, esas sermaye yapısı ve ortaklık ilişkileri detaylıca incelenir. Ticaret sicil gazetesinde yer alan değişiklikler, pay devri ve sermaye artırımı kararları analiz edilir.
b) Ortaklık Yapısı ve Pay Devirleri
Şirketin kimler tarafından yönetildiği, ortakların pay oranları, pay devirleri ve varsa hisse rehni veya haciz durumları araştırılır.
c) Sözleşmeler
-
Kira ve tedarik sözleşmeleri,
-
Distribütörlük, bayilik ve franchising anlaşmaları,
-
Taahhüt ve garanti belgeleri,
-
Şirketin stratejik iş ortaklıkları incelenir.
d) Fikri Mülkiyet Hakları
Patent, marka, endüstriyel tasarım ve yazılım lisanslarının tescil durumu, süresi ve üçüncü kişilerce açılmış olası davalar kontrol edilir.
e) Dava ve İcra Takipleri
Devam eden veya geçmişte sonuçlanmış hukuki ve idari uyuşmazlıklar tespit edilir. Bu inceleme, şirketin gelecekte karşılaşabileceği tazminat veya icra risklerini öngörmek açısından önemlidir.
f) İşçi-İşveren İlişkileri
İş sözleşmeleri, toplu iş sözleşmeleri, kıdem tazminatı yükümlülükleri ve iş sağlığı güvenliği kayıtları incelenir.
g) Lisanslar ve Ruhsatlar
Şirketin faaliyetlerini sürdürmesi için gerekli olan lisans, ruhsat ve izin belgeleri doğrulanır.
4. Pratikte Hukuki Due Diligence Nasıl Yapılır?
Adım 1: Bilgi Talep Listesi Hazırlama (Checklist)
İlk olarak, hedef şirkete gönderilecek detaylı bir bilgi talep listesi (due diligence checklist) hazırlanır. Bu liste; ticaret sicil belgelerinden, sözleşmelere, dava dosyalarından marka tescillerine kadar pek çok başlığı kapsar.
Adım 2: Belgelerin İncelenmesi ve Raporlama
Alınan belgeler uzman hukukçular tarafından incelenir ve bir due diligence raporu hazırlanır. Bu rapor, tespit edilen riskleri ve alınması gereken önlemleri net bir şekilde ortaya koyar.
Adım 3: Müzakere Stratejisinin Belirlenmesi
Raporda ortaya çıkan bulgular, satın alma fiyatı ve sözleşme şartlarının yeniden belirlenmesinde kritik rol oynar.
5. Hukuki Due Diligence Yapılmazsa Ne Olur?
Due diligence yapılmadan gerçekleştirilen satın alma veya yatırım işlemlerinde, yatırımcı beklenmedik hukuki ve mali risklerle karşılaşabilir.
-
Örneğin, şirketin geçmişte imzaladığı bir distribütörlük sözleşmesi nedeniyle yüksek bir cezai şartla karşılaşılması,
-
Fikri mülkiyet haklarının aslında şirketin üzerinde olmaması,
-
İdari para cezalarının varlığı ya da vergi yükümlülüklerinin gizlenmiş olması gibi durumlar, alıcı açısından büyük kayıplara yol açabilir.
6. Türk Hukukunda Due Diligence
Türk hukukunda due diligence süreci, Borçlar Kanunu’nun sözleşmelerde dürüstlük kuralı (TBK m. 2) ve ayıplı ifa (TBK m. 219 vd.) hükümleri ile doğrudan bağlantılıdır. Yargıtay kararlarında da, “bilgi vermeme” veya “eksik bilgi sunma” durumunun, sözleşmenin feshi veya tazminat sebebi oluşturabileceği kabul edilmiştir.
Örneğin, Yargıtay, satıcı şirketin alıcıdan gizlediği davaların satın alma bedelini etkilediği ve bu durumun tazminat sorumluluğu doğurduğu belirtmiştir.
Sonuç ve Değerlendirme
Due diligence, şirket satın alma, birleşme ve yatırım kararlarının en kritik aşamasıdır. Hukuki due diligence, şirketin gelecekteki risklerini önceden tespit ederek yatırımcıyı güvence altına alır. İyi hazırlanmış bir due diligence raporu, yalnızca fiyat ve şartlar üzerinde pazarlık gücü sağlamakla kalmaz, aynı zamanda olası davaların önüne geçilmesini de sağlar.
Bir yatırımcı için “Due diligence yapılmamış bir satın alma, gözleri kapalı yapılan bir yatırım” gibidir. Bu nedenle, profesyonel hukukçular ve mali uzmanlar eşliğinde titiz bir süreç yürütmek, başarıya ulaşmanın en güvenli yoludur.
Hukuk Fakültesi Öğrencisi Gamze Akbulut
About Post Author
