Dispeç Nedir?
Dispeç Nedir? Hukuki Anlamı ve Deniz Ticaretindeki Önemi
Deniz ticareti hukukunda sıkça karşılaşılan kavramlardan biri dispeçtir.
Özellikle müşterek avarya olaylarında, tarafların zarar ve masraflara hangi oranlarda katılacağını belirleyen teknik ve hukuki hesaplama süreci dispeç olarak adlandırılır.
Dispeç, yalnızca bir muhasebe işlemi değil, aynı zamanda hukuki sonuçları olan, taraflar arasında mali yükümlülükleri netleştiren resmi bir belgedir.
1. Dispeç Nedir?
Dispeç, müşterek avarya masraf ve zararlarının gemi, yük ve navlun sahipleri arasında adil şekilde paylaştırılmasını sağlayan hesaplama ve raporlama işlemidir.
Bu işlem sonucunda ortaya çıkan belgeye de dispeç raporu denir.
Türk Ticaret Kanunu (TTK) m.1286 ve ilgili maddeler, dispeçin nasıl yapılacağını ve kim tarafından hazırlanacağını düzenler.
Ayrıca uluslararası denizcilikte York–Antwerp Kuralları dispeç hesaplamalarının temelini oluşturur.
2. Dispeçin Hukuki Dayanağı
Dispeç, hukuki temelini şu düzenlemelerden alır:
-
Türk Ticaret Kanunu (TTK) m.1272–1285: Müşterek avaryaya ilişkin genel hükümler
-
TTK m.1286: Dispeççinin atanması ve dispeç raporunun hazırlanması
-
York–Antwerp Kuralları: Uluslararası seferlerde taraflarca sıklıkla sözleşmelere eklenir
Bu çerçevede dispeç, zorunlu bir mali denkleştirme mekanizmasıdır. Tarafların rızasıyla değil, kanunun emredici hükümlerine ve uluslararası kurallara göre yapılır.
3. Dispeçin Amacı
Dispeçin temel amacı, müşterek avarya masraflarının eşitlik ve hakkaniyet ilkelerine göre dağıtılmasını sağlamaktır.
Bu sayede:
-
Gemiyi kurtarmak için yapılan fedakârlıkların maliyeti tek bir tarafın üzerine kalmaz.
-
Yük ve navlun sahipleri, gemi maliki ile birlikte tehlikenin bertaraf edilmesine katkıda bulunur.
-
Uyuşmazlık riski en aza iner.
4. Dispeçin Hazırlanma Süreci
Dispeç süreci, genellikle şu adımlardan oluşur:
4.1. Dispeççinin Atanması
-
Dispeççi, tarafların mutabakatıyla veya mahkeme tarafından atanabilir.
-
Dispeççi, bağımsız ve tarafsız olmak zorundadır.
-
Türkiye’de genellikle denizcilik hukuku konusunda uzman mali müşavirler veya deniz eksperleri bu görevi üstlenir.
4.2. Belgelerin Toplanması
-
Kaptan raporu (logbook)
-
Olay raporları
-
Kurtarma sözleşmeleri
-
Liman masraf belgeleri
-
Yük değer beyanları
-
Sigorta poliçeleri
4.3. Değerlerin Belirlenmesi
-
Gemi değeri: Olay anındaki piyasa değeri üzerinden
-
Yük değeri: Konşimentodaki beyan ve fatura bedelleri
-
Navlun değeri: Sözleşmede yer alan tutar
4.4. Paylaştırma Hesabı
-
Toplam değer = Gemi + Yük + Navlun
-
Masraf toplamı, bu değerler oranında paylaştırılır.
-
Her tarafın katkı payı hesaplanır.
4.5. Dispeç Raporunun Düzenlenmesi
-
Masraflar, zararlar, hesaplama yöntemleri ve katkı payları ayrıntılı olarak yazılır.
-
Taraflara tebliğ edilir ve itiraz süresi başlar.
5. Dispeçin Hukuki Sonuçları
-
Bağlayıcılık: Taraflar dispeç raporundaki paylarını ödemekle yükümlüdür.
-
İtiraz Hakkı: TTK m.1287’ye göre, taraflar belirli süre içinde dispeçe itiraz edebilir.
-
Takip Edilebilirlik: Ödenmeyen katkı payları, icra yoluyla tahsil edilebilir.
6. Dispeç ile İlgili Sık Karşılaşılan Hukuki Sorunlar
-
Değer tespiti uyuşmazlıkları: Gemi veya yük değerinin belirlenmesinde farklı yöntemler kullanılması
-
Masrafın kapsamı: Bazı harcamaların müşterek avarya olup olmadığı tartışması
-
İtiraz süreleri: Tarafların süresinde itiraz etmemesi durumunda dispeç kesinleşir
-
Sigorta teminatı: Sigorta şirketleri ile katkı payı ödemeleri arasındaki ilişki
7. Dispeç ve Sigorta İlişkisi
P&I kulüpleri ve yük sigortaları genellikle müşterek avarya katkı paylarını teminat altına alır.
Ancak:
-
Sigorta poliçesinde “müşterek avarya” teminatı açıkça belirtilmelidir.
-
Sigortacı, dispeç raporunu inceleyerek ödeme yapar.
8. Sonuç
Dispeç, müşterek avarya kurumunun en kritik aşamasıdır.
Hukuken bağlayıcı bir mali paylaşım raporu olan dispeç, tarafların hak ve yükümlülüklerini netleştirir ve deniz ticaretinde güven ortamı sağlar.
Gemi, yük ve navlun sahipleri, dispeç sürecinde hem teknik hem hukuki destek almalı; belgeleri eksiksiz sunmalı ve raporu dikkatle incelemelidir.
About Post Author
