Dijital Varlıkların (NFT’ler, Kripto Paralar) Eşya Hukuku Açısından Değerlendirilmesi: “Eşya” Kavramının Genişlemesi Tartışması

Giriş

Yirmi birinci yüzyıldaki hukuki meydan okumalarından biri, dijital güçlerin hızla artmasıyla ortaya çıktı. Kripto paraları, özellikle Bitcoin ve Ethereum ile son dönemde popülerlik kazanan NFT’ler (Non-Fungible Tokens – Takas Edilemez Jetonlar) , geleneksel hukuk, özellikle de Eşya Hukuku’nun lisansı olarak “eşya” lisansı sarsmaktadır. Türk Medeni Kanunu (TMK) ve doktrin, eşyayı genellikle üzerinde fiili hakimiyet kurulabilen maddi nitelikteki mallar olarak kayıtlıdır. Ancak, fiziksel bir miktarı olmayan, tamamen kodlar ve kayıtlar yığınından ibaret olan Dijital Varlıklar Eşya Hukuku çerçevesi nasıl değerlendirilmeli?

Bu makale, blokzincir teknolojisine dayanan dijital varlıklar, TMK anlamında “eşya” sayılıp sayılamayacağı yöndeki temel tartışmayı akademik ve hukuki bir dille inceleyecektir. Aynı zamanda, bu varlıkların üzerindeki “mülkiyetin” nasıl kurulacağı, devredileceği ve zilyetliğin hangi ilkelere göre korunacağı gibi hayati konular, güncel doktrinlerin faaliyete geçmesi ve küresel hukuki dinamikler dinamik analizler yapılması. Tartışmanın merkezi, Eşya Hukuku’nun, gayri maddi malları (fikirler, haklar, dijital kodlar) seçim şeklinde gerekliliği yatmaktadır.

I. Geleneksel Eşya Kavramı ve Dijital Varlıkların Çatışması

Türk Medeni Kanunu’nda (TMK) eşya özellikleri, üzerine fiili hakimiyet kurulabilen, sınırlar belirli, maddi varlık olan şeyler olarak kabul edilir.

A. TMK’daki Eşya Tanımı

TMK m. 704’te taşınmazlar, m. 762’de ise taşınmalar düzenlendi. Eşyanın temel ayırt edici özellikleri:

1. Maddilik (Fiziksel Varlık): Eşyanın beş duyu organıyla algılanabilen fiziksel bir varlığın olması gerekir.

2. Sınırlandırma: Eşyanın diğerlerini ayırabilen, bağımsız bir hukuki varlığa sahip olması.

3. Üzerinde Hukuki Hakimiyet Kurulabilirlik: Fiili hakimiyet (zilyetlik) kurulmaya elverişli olması.

B. Dijital Varlıkların Maddi Olmama Sorunu

Kripto paraları ve NFT’ler, fiziksel olarak mevcut değildir; bunlar, şifrelenmiş veri dizileri (kodlar) ve blokzincir üzerindeki dağıtık defterlerdir . Bu, geleneksel maddilik şartını karşılamaz. Dolayısıyla, ilk görünümde TMK’nın katı eşya tanımına uymadıkları görülür.

Doktrinde yaygın görüş, bu varlıklar TMK anlamında ayni haklara (mülkiyet, rehin vb.) konu olacak eşya değil, üzerlerinde sadece nispi (kişisel) hak üretebilen gayri maddi mallar (haklar) yönündedir.

II. Dijital Varlıkların Hukuki Niteliklerine Göre Sınıflandırılması

NFT’ler ve kripto paralar, aynı “dijital varlıklar” şemsiyesi altında olsalar da, hukuki özellikleri ve Eşya Hukuku ile ilişki dereceleri farklıdır.

A. Kripto Paralar (Fungible Digital Assets)

Kripto paraları (Bitcoin, Ether vb.) misli eşya niteliğindedir. Yani, birbirinin yerine geçebilirler.

• Hukuki Statü Tartışmaları: Kripto paraları, hukuki düzenlemelerimizdeki mevcut sınıflamalara tam olarak uymamaktadır. Para (ödeme aracı) olarak kabul edilmeleri, Türkiye’de yasal para birimi olmaması taşımaları için reddedilmektedir. Sermaye Piyasası Araçları’nın sahip olduğu özelliklerdir. En kabul edilebilir yaygın görülen tedavi, bunların gayri maddi mallar veya emtia (emtia) olarak ele alınmasıdır.

B. NFT’ler (Değiştirilemez Dijital Varlıklar)

NFT’ler, tanımın da anlaşıldığı gibi gayri resmi (tekil) eşya niteliğindedir. Her bir NFT, blokzincir üzerindeki benzersiz bir meta veriye (bir sanat eseri, koleksiyonluk öğe veya dijital tapu kaydı) işaret eder.

• Eşya Benzerliği: NFT’ler, fiziki bir isim olmasa da, bir resmin kaydedilmesine (blokzincir) dayalı olarak tekillik ve sınırlandırma özellikleri sağlar. Bu tekillik, onların geleneksel Eşya Hukuku’ndaki gayri misli eşya özelliklerine yaklaştırılmaktadır.

• Temsil Ettikleri Değeri: Bir NFT, mülkiyet hakkı değil, genellikle telif hakkın bağımsız bir kullanım ve devir hakkını temsil eder. Bu durum, NFT sahibinin, eserin telif hakkı da otomatik olarak devraldığı anlamına gelmez.

III. Eşya Kavramının Genişlemesi Tartışması: Fiili Hakimiyetin Dijital Boyut

Dijital bilgilerin Eşya Hukuku’na dahil edilemeyeceği tartışması, fiili hakimiyet (zilyetlik) ve mülkiyet kavramlarının yeniden yorumlanmasını gerektirir.

A. Dijital Zilyetlik (Dijital Sahiplik)

Geleneksel hukukta zilyetlik, eşya üzerinde fiziksel kontrol anlamına gelir gelir. Dijital varlıklarda ise fiili hakimiyet, eşyanın kontrolünü sağlayan özel anahtarların (özel anahtarların) elinde tutulmasıyla kurulur.

• Özel Anahtar ve Zilyetlik: Özel anahtara sahip olan kişi, dijital varlığı kullanma, harcama ve devretme yetkisine sahiptir. Bu yetki, hukukta fiili hakimiyete eşdeğer olarak kabul edilebilir. Anahtarın kaybı, geleneksel eşyanın kaybı gibi mülkiyetin sona ermesine değil, zilyetliğin fiilen sona ayrılmasına yol açar.

• Hukuki Gerekçe: Bazı doktrin yazarları, “teknik zilyetlik” yöntemini önererek, özel anahtar üzerindeki kontrolün TMK anlamında zilyetlik olarak kabul edilerek savunulmaktadır. Bu yaklaşımla, dijital para birimlerinin taşınması eşya gibi zilyetlik karinesinden faydalanabilmesini sağlayabilir.

B. “Eşya” Tanımının Genişletilmesi Gerekliliği

Hukuk sistemi, teknolojik ve ekonomik gerçekliğe ayak uydurmak zorundaydı. Dijital varlıklar, ekonomik değer, devredilebilirlik, sınırlanabilirlik ve teklik gibi özelliklerle geleneksel eşya ile benzer işlevleri görür. Bu nedenle, TMK’daki eşya yapısının, gayri maddi nitelikteki ekonomik değer taşıyan malları da parçalanarak genişletilmesi mevcut durumda güçlü eğilimler mevcuttur.

• Haklar Üzerinde Zilyetlik: TMK m. 977, haklar üzerinde de zilyetliğin kurulabileceğini kabul eder. Dijital varlıklar, blokzincir üzerindeki bir kayıt hakkını temsil ediyorsa, bu hak üzerinde de zilyetliğin korunması kaydedilebilir.

IV. Dijital Varlıklar Üzerinde Ayni Haklar ve Devir

Dijital eşyaların ürün olarak kabul edilmesi, üzerlerinde mülkiyet ve sınırlar dahilinde aynı hakların (rehin) nasıl kurulacağı ve devredileceği sorunu ortaya çıkar.

A. Mülkiyetin Devri İlkesi: Tescil Yerine Blockchain Kaydı

Geleneksel eşyada mülkiyetin devri, taşınmalarda zilyetliğin devri (teslim) ile, taşınmazlarda ise tapu siciline tescili ile gerçekleşir.

• Devir Mekanizması: Dijital varlıklarda devir, özel anahtarlar kullanılarak yapılan blokzincir kaydı (transfer işlemi) ile gerçekleşir. Bu kayıt, geri alınamaz ve değiştirilemezdir, bu kapsamda tapu sicili tesciline benzer bir yayım sağlar.

• Ayni Etki: Blokzincir kaydı, üçüncü kişilere karşı mutlak etki yaratan, geleneksel Eşya Hukuku’ndaki aleniyet ve güven fiyatlarına uygun bir tarife seçenekleri sunar. Bu durum, dijital varlıklar üzerinde aynı hakların kurulmasına zemin hazırlayabilir.

B. Dijital Varlıkların Rehni (Rehin Hakkının Tesisi)

Bir kripto para veya NFT’nin kredi karşılığında karşılığında , Eşya Hukuku açısından kritik bir uygulamadır.

• Zilyetliğin Devri Şartı: Türk Hukuku’nda taşınma rehni, kural olarak rehin konusu eşyanın zilyetliğinin alacaklıya devredilmesini (teslim şartları) gerektirir. Dijital varlıklarda bu, içerdiği varlığın özel anahtarının (veya kontrolünün) alacağına (veya bir akıllı sözleşmeye) geçici olarak devredilmesi anlamına gelir.

• Akıllı Sözleşmeler (Akıllı Sözleşmeler): Blokzincir tabanlı rehin sözleşmelerinde, rehinli varlıklar genellikle bir akıllı sözleşme yoluyla kilitlenir. Bu kilit aralıkları, geleneksel rehindeki zilyetliğin alacaklıya uygun talebinin dijitaldeki ücret olarak kabul edilebilir.

V. Dijital Varlıkların Korunması ve Uyuşmazlıklar

Dijital ortamın çalınması (hacklenmesi) veya haksız yere elele kurallara aykırı, Eşya Hukuku’ndaki istihkak (mülkiyet talebi) ve zilyetliğin korunması davalarının dijital alanda kırılma yaratır.

A. Zilyetliğin Korunması Davaları

Özel anahtarın haksız yere ele geçirilmesi veya varlığı başka bir bütçeye devredilen kişi, bu varlığın kayıtlı mülkiyet hakkına sahip olduğunu iddia ederek üzerinde istihkak davası açılabilir.

• Hukuki İmkansızlık: Ancak blokzincir transferleri geri alınamaz olduğu için, varlığın kötüniyetli üçüncü kişi devredildiğinde, fiziki geri alma (istirdat) hukuken imkansızlaşır.

• Çözüm: Bu durumda hukuki çözüm, hakikate aykırı yere devreden tazminat talebi veya varlığın devredildiği bütçenin sahibine karşı sebepsizleşmeye dayalı iade talebinin bulunması zengindir.

B. Miras Hukuku ve Dijital Varlıklar

Dijital varlıklar, malikin vefatı halinde mirasçılarına intikali, en önemli hukuki sorunlardan biridir.

• Özel Anahtarın İntikali: Geleneksel Eşya Hukuku’nda miras, eşyanın zilyetliği ile birlikte geçer. Dijital varlıklarda ise, mirasçıların bu varlıklarına erişilebilmesi, ölenin özel anahtarlarını veya kurtarma ibarelerini bilmesine bağlıdır. Hukuk sistemi, mirasçıların bu bilgileri erişimini sağlamak için güvenilir ve yasal mekanizmalar oluşturmak zorundadır.

Sonuç

Dijital Varlıklar Eşya Hukuku arasındaki ilişki, geleneksel “eşya” nın sınırlarını zorlamaktadır. Kripto paraları ve NFT’ler, fiziki maddi varlığın ortaya çıkmasına rağmen, üzerlerinde fiili hakimiyet (özel anahtar) kurulabilen, ekonomik değeri yüksek, devredilebilir ve sınırlanabilir varlıklardır.

Yerleşik hukukun bu varlıkları henüz güncel ürün olarak tanımlamaları, üzerlerindeki hakların korunmasını zorlaştırmaktadır. Ancak, küresel hukuki piyasalar ve doktrindeki güçlü görüşler, Eşya Hukuku’nun, bu yeni ekonomik gerçekliğe uyum sağlayarak, gayri maddi malların da aynı haklara konulabilecek yönde şekillenme durumu göstermektedir. Bu adaptasyon, dijital zilyetliğin bilgililiğini, blokzincir kayıtlarının geleneksel tescil işlevini görmesini ve dolayısıyla dijital varlıkların mülkiyeti üzerinde mülkiyeti ve aynı hakların kurulabilmesini sağlar. Hukuk koyucunun, dijital hızların hızla artan ekonomik artışı dikkate almadan, bu alandaki belirsizliği giderecek ve hukuki düzenlemelerin aktif olarak yapılması gerekmektedir.