Dijital Tasarımların (3D Model, Grafik, Logo) İzinsiz Kullanımı ve Tazminat Talepleri

Giriş

Dijital tasarımlar çağımızın görsel iletişim araçları arasında en yüksek değere sahip unsurlardandır. 3D modellemeler, grafik çizimler, logolar, arayüz ikonları gibi tasarımlar sadece estetik değer taşımakla kalmaz; aynı zamanda ticari markalaşma, ürün kimliği ve müşteri sadakati açısından da kritik öneme sahiptir. Ancak bu dijital içeriklerin internet üzerinden kolaylıkla çoğaltılabilmesi, izinsiz kullanımın yaygınlaşmasına yol açmakta ve tasarımcılar ile hak sahiplerini ciddi zararlara uğratmaktadır.

Bu yazıda, 3D model, grafik ve logoların izinsiz kullanımının hukuki sonuçları, tazminat taleplerinin hangi hukuki dayanaklarla ileri sürülebileceği ve Yargıtay uygulamaları ışığında hak arama yolları ele alınacaktır.

1. Dijital Tasarımlar Ne Tür Haklarla Korunur?

Dijital tasarımlar; hem Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu (FSEK) hem de Sınai Mülkiyet Kanunu (SMK) kapsamında korunabilir.

a) FSEK Kapsamı:

• Grafik, illüstrasyon, 3D model ve logolar “güzel sanat eseri” ya da “işlenme eser” sayılır.
• Eserin orijinal ve sahibinin hususiyetini taşıması yeterlidir.
• Tescil gerekmez, hak otomatik doğar.

b) SMK Kapsamı:

• Logolar ve bazı grafik tasarımlar marka olarak tescil ettirilebilir.
• 3D ürün modelleri tasarım tesciline konu olabilir.
• Tescil koruma için zorunludur.

2. İzinsiz Kullanımın Türleri

İzinsiz kullanım sadece kopyalama şeklinde olmaz. Aşağıdaki durumlar da ihlal teşkil eder:

• Logo veya 3D modelin izinsiz olarak bir üründe kullanılması
• Grafik tasarımın kaynak belirtilmeden web sitesinde paylaşılması
• Freelancer’a yaptırılan tasarımın sözleşmesiz biçimde başka işlerde kullanılması
• Telifli dosyaların (STL, OBJ, AI, PSD gibi) satılması veya paylaşılması

3. Hukuki Dayanaklar

a) FSEK Madde 71:

Eser sahibinin izni olmadan eseri kullanmak, çoğaltmak veya kamuya sunmak suçtur.

b) TCK Madde 142 ve 244:

3D model veya grafik tasarımın rızasız alınması, sistemden çekilmesi veya kullanılması bilişim suçu sayılabilir.

c) TBK Madde 49 ve 58:

Haksız fiil nedeniyle maddi ve manevi tazminat talepleri doğabilir.

d) SMK Madde 149:

Tescilli marka veya tasarımın izinsiz kullanımı halinde:

• İhlalin durdurulması,
• Maddi ve manevi tazminat,
• Üç katına kadar lisans bedeli talep edilebilir.

4. Tazminat Talepleri Nasıl İleri Sürülür?

Tazminat talepleri, hukuk mahkemelerinde açılacak telif hakkı ihlali veya sınai haklara tecavüz davaları ile ileri sürülür.

İstenen Kalemler:

• Emsal lisans bedeli (eksik ödenen ücret)
• Kar mahrumiyeti
• Manevi zarar (özellikle prestij kaybı)
• Avukatlık ücreti ve yargılama giderleri

Ayrıca ihtiyati tedbirle izinsiz kullanımı durdurmak mümkündür.

5. Delil Tespiti ve Teknik İnceleme

İhlalin ispatı için en etkili yöntem:

• Noter aracılığıyla tespit (web sayfası ekran görüntüsü, kullanım tarihli kayıt),
• Bilirkişi incelemesi (aynı görsel mi, teknik karşılaştırma),
• EXIF verileri (orijinal dosyada üretici bilgileri)

Ayrıca site sunucularından log kaydı talebi ve sosyal medya kullanımlarına dair delil sunumu da mümkündür.

6. Yargı Kararları

Yargıtay 11. HD, 2021/3108 E., 2022/5144 K.

“Tasarımcıdan alınan logonun izinsiz olarak başka firmalarda da kullanılması, hem sözleşmeye aykırılık hem de FSEK kapsamında eser hakkı ihlalidir.”

Yargıtay 4. HD, 2019/4481 E., 2020/7769 K.

“3 boyutlu mimari çizimin izinsiz ticari olarak kullanılmasında, lisans bedelinin üç katı tutarında maddi tazminata hükmedilmesi isabetlidir.”

7. Önleyici Önlemler

• Tasarım tesliminde mutlaka sözleşme yapılmalı,
• Telif devri veya kullanım hakkı açıkça belirtilmeli,
• Logolar ve grafikler için marka tescili alınmalı,
• 3D tasarımlar için dosya güvenliği ve şifreleme uygulanmalı,
• Web sitelerinde copyright bildirimi bulundurulmalı.

8. Sonuç ve Değerlendirme

Dijital tasarımlar, eser sahibinin izni olmadan kullanıldığında ciddi hukuki sonuçlar doğurur. Hem maddi hem manevi tazminat yükümlülüğü yanında, kamuoyunda itibar kaybı, marka değeri düşüşü ve dava süreçleri de işletmenin ticari varlığını tehdit edebilir. Bu nedenle her grafik, logo ya da 3D model; doğru lisanslama, tescil ve sözleşme yöntemleriyle korunmalıdır.

Stj.Öğr.Esmanur AKTAŞ