Dijital Senetlerde Bedelsizlik ve Temel İlişki Savunmaları | Türk Ticaret Hukuku ve Yargıtay Uygulamaları

Dijital Senetlerde Bedelsizlik ve Temel İlişki Savunmaları

Giriş

Kıymetli evrak hukuku, ticari hayatın güvenliği ve istikrarı için büyük önem taşımaktadır. Çek, bono ve poliçe gibi kambiyo senetleri, soyutluk ilkesi gereği temel borç ilişkilerinden bağımsız olarak düzenlenir. Bununla birlikte, uygulamada borçlular sıklıkla “bedelsizlik” veya “temel ilişki savunması” ileri sürerek sorumluluktan kurtulmaya çalışmaktadır.

Dijitalleşmenin artmasıyla birlikte, elektronik imza ve blokzincir teknolojisi ile düzenlenen dijital senetler gündeme gelmiştir. Bu yeni yapıda, bedelsizlik ve temel ilişki savunmalarının nasıl ileri sürüleceği, ispat yükünün kimde olacağı ve mahkemelerin yaklaşımı tartışılmaktadır.

Bedelsizlik ve Temel İlişki Savunmalarının Klasik Hukuktaki Çerçevesi

Bedelsizlik Def’i

Bedelsizlik, kambiyo senedinin arkasında geçerli bir borç ilişkisinin bulunmaması durumudur.
Örneğin, borç ilişkisinin hiç doğmamış veya sonradan ortadan kalkmış olması.
TTK’ya göre, bedelsizlik def’i, sadece senet düzenleyen ile ilk lehtar arasındaki ilişkide ileri sürülebilir.

Temel İlişki Savunması

Senet, taraflar arasındaki bir temel borç ilişkisine (satış, hizmet sözleşmesi vb.) dayanır.
Borçlu, senedin bedelinin gerçekte ödenmiş olduğunu veya sözleşmenin geçersiz olduğunu iddia edebilir.
Ancak üçüncü kişilere karşı soyutluk ilkesi gereği bu savunma kural olarak ileri sürülemez.

Dijital Senetlerin Hukukî Niteliği

Elektronik Senet Kavramı

Elektronik ortamda düzenlenen, güvenli elektronik imza ile imzalanan senetlerdir.
HMK m. 199, elektronik belgeleri yazılı delil olarak kabul eder.
5070 sayılı Elektronik İmza Kanunu m. 5, güvenli e-imzayı ıslak imza ile eşdeğer sayar.

Blokzincir Tabanlı Senetler

Senedin düzenlenmesi, devri ve saklanması blokzincir üzerinde gerçekleşebilir.
Bu kayıtların değiştirilemez olması ispat açısından büyük avantaj sağlar.
Ancak Türk hukukunda henüz açık bir düzenleme bulunmamaktadır.

Dijital Senetlerde Bedelsizlik Savunması

İleri Sürülmesi

Borçlu, dijital senedin arkasında geçerli bir temel ilişkinin bulunmadığını iddia edebilir.
Bu iddia, özellikle taraflar arasında doğrudan ilişki varsa kabul edilebilir.

İspat Yükü

Bedelsizlik def’ini ileri süren borçlu, iddiasını ispatla yükümlüdür (HMK m. 190).
Dijital senetlerde bu ispat, elektronik kayıtlar, banka hareketleri ve blokzincir verileriyle yapılabilir.

Yargıtay Yaklaşımı

Yargıtay 11. HD, 2016/3456 E., 2018/2210 K.:
“Bedelsizlik def’i, kambiyo senedinin soyutluk ilkesine aykırılık teşkil etmez, ancak sadece taraflar arasındaki ilişkide ileri sürülebilir.”

Dijital Senetlerde Temel İlişki Savunması

Kullanım Alanı

Satış, kira, hizmet sözleşmesi gibi temel ilişkilere dayanır.
Borçlu, temel ilişkiye dayanarak senedin geçersiz olduğunu veya borcun ödendiğini iddia edebilir.

İspat Sorunları

Dijital ortamda yapılan işlemlerde ispat kolaylaşabilir (banka dekontları, dijital sözleşmeler, blokzincir kayıtları).
Ancak teknik bilgi gerektiren konularda bilirkişi incelemesi önem kazanmaktadır.

Yargıtay İçtihadı

Yargıtay HGK, 2017/239 E., 2019/421 K.:
“Temel ilişkiye dayalı def’iler, sadece taraflar arasındaki davalarda ileri sürülebilir, üçüncü kişilere karşı soyutluk ilkesi korunur.”

Dijital Senetlerde İspat Araçları

Elektronik İmza Doğrulama
- E-imzanın geçerliliği, yetkili kurumlarca doğrulanabilir.
Blokzincir Kayıtları
- Senedin oluşturulduğu ve devredildiği an blokzincire kaydedilmişse değiştirilemez ispat gücü sağlar.
Elektronik Sözleşmeler ve Banka Kayıtları
- Temel ilişkiyi kanıtlamak için dijital ödeme verileri kullanılabilir.
Bilirkişi İncelemeleri
- Dijital delillerin teknik doğrulaması bilirkişilerce yapılır.

Uygulamadaki Sorunlar

Mevzuat Boşluğu
- TTK’da dijital senetlere özgü açık düzenleme yoktur.
İcra Dairelerinin Tutumu
- Bazı icra daireleri elektronik senetlerin fiziki çıktısını talep etmektedir.
Delil Değeri Tartışması
- Blokzincir kayıtlarının HMK’da açıkça düzenlenmemesi sorun yaratmaktadır.
KVKK ile Çakışma
- Bedelsizlik iddialarında tarafların finansal verilerinin paylaşımı kişisel veri koruma sorunları doğurabilir.

Stratejik Öneriler

Yasama İçin

TTK’ya elektronik ve dijital senetlere özel hükümler eklenmeli.
HMK’da blokzincir kayıtlarının delil değeri tanımlanmalı.

Yargı İçin

Yargıtay, dijital senetlerde bedelsizlik ve temel ilişki def’ileri konusunda içtihat geliştirmeli.
Mahkemeler, elektronik kayıtların ispat gücünü kabul ederek uygulama birliği sağlamalı.

Uygulamacılar İçin

Avukatlar, dijital senetlere karşı def’ileri teknik delillerle desteklemeli.
Şirketler, dijital senet kullanımında KVKK uyumuna dikkat etmelidir.

Sonuç

Dijital senetler, ticari hayatın dijitalleşmesinin bir sonucu olarak hızla yaygınlaşmaktadır. Ancak bu yeni sistem, klasik kambiyo senetlerine özgü savunmalar olan bedelsizlik ve temel ilişki def’ilerinin nasıl uygulanacağı konusunda belirsizlikler barındırmaktadır.

Avantajlar: Elektronik kayıtlarla ispat kolaylığı, şeffaflık, güvenlik.
Sorunlar: Mevzuat boşluğu, delil değeri tartışmaları, icra dairelerinde uygulama farklılıkları.

Sonuç olarak, dijital senetlerde bedelsizlik ve temel ilişki savunmalarının hukuken geçerli olabilmesi için:

Kanuni düzenlemeler yapılmalı,
Yargıtay içtihatları geliştirilerek uygulama birliği sağlanmalı,
Teknik altyapı güçlendirilmelidir.

Bu adımlar atıldığında, dijital senetler ticari hayatın güvenilir ve etkili araçları arasında yerini alacaktır.

Single Blog Title