Dijital Para Birimlerinin Regülasyonu: Merkez Bankası Dijital Paraları ve Hukuki Zorluklar

1. Giriş: Dijital Paranın Yükselişi ve Hukuki İhtiyaç

Kripto varlıkların küresel çapta artan popülaritesi ve teknolojinin finansal altyapıları dönüştürme potansiyeli, merkez bankalarını da harekete geçirmiştir. Bu bağlamda, Merkez Bankası Dijital Paraları (CBDC – Central Bank Digital Currency), hem bir yenilik hem de ciddi hukuki düzenleme ihtiyacı doğuran bir alan haline gelmiştir.

Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) da bu küresel gelişmeleri yakından izlemekte ve “Dijital Türk Lirası Projesi” kapsamında adımlar atmaktadır. Ancak dijital paranın geleneksel hukuk sistemleri ile uyumu halen tartışmalıdır.

---

2. CBDC Nedir? Kripto Para ile Farkı Nedir?

CBDC, bir ülkenin merkez bankası tarafından dijital ortamda ihraç edilen resmi para birimidir. Yani fiziki TL yerine dijital TL kullanılması söz konusudur. Buradaki farklar:

---

3. Türkiye’de Dijital Para Çalışmaları ve Hukuki Altyapı

TCMB, “Dijital Türk Lirası İşbirliği Platformu” kapsamında pilot uygulamalara başlamıştır. Ancak şu ana kadar dijital paranın hukuki tanımı, kullanımı ve ödeme aracı olarak kabulü Türk mevzuatında netleştirilmiş değildir.

Şu anda dijital para ile ilgili çalışmalar şunları kapsamaktadır:

• 1211 sayılı TCMB Kanunu’nda değişiklik ihtiyacı,

• Ödeme Hizmetleri ve Elektronik Para Kuruluşları Hakkında Kanun ile entegrasyon,

• Kişisel Verilerin Korunması (KVKK) ve MASAK mevzuatı ile uyumluluk.

---

4. Hukuki Zorluklar ve Belirsizlikler

CBDC’lerin hukuki düzenlemeye konu olması için çeşitli alanlarda netlik sağlanması gereklidir:

a. Hukuki Tanım Eksikliği

Dijital para, şu anda Türk hukukunda tanımlanmış bir varlık türü değildir. Tanım eksikliği; mülkiyetin, haczin, mirasın veya vergilendirmenin nasıl olacağını belirsiz hale getirmektedir.

b. Veri Güvenliği ve Gizlilik Sorunları

Dijital paraların işlem kayıtlarının merkezi olarak tutulması, kişisel verilerin korunması açısından risk yaratabilir. Özellikle ödeme davranışlarının takip edilebilmesi, KVKK çerçevesinde ciddi bir tartışma konusudur.

c. Yargı Yetkisi ve Uluslararası Uyum

CBDC işlemleri sınır ötesi boyut kazandığında hangi ülkenin hukukunun geçerli olacağı, işlemlerin nasıl vergilendirileceği gibi sorunlar ortaya çıkmaktadır. Bu da uluslararası iş birliği ihtiyacını artırmaktadır.

d. Ödeme Sistemleri ve Bankacılık Yapısına Etkisi

CBDC’nin, geleneksel bankaların mevduat sistemine doğrudan rakip olabileceği, hatta sistemsel riskler yaratabileceği tartışılmaktadır. Bu nedenle düzenleyici çerçevenin finansal istikrarı gözetecek şekilde şekillenmesi gerekir.

---

5. Çözüm ve Öneriler

Dijital paraların sağlıklı ve hukuki temeller üzerinde geliştirilmesi için:

• Mevzuat Güncellenmeli: TCMB Kanunu başta olmak üzere ödeme sistemlerine ilişkin mevzuat, CBDC’yi tanıyacak şekilde revize edilmelidir.

• Şeffaf Düzenleyici Rehberler Yayınlanmalı: Dijital TL kullanım alanları, vergilendirme ve yasal sonuçlar netleştirilmelidir.

• KVKK ve MASAK Uyumlu Sistemler Geliştirilmeli: Kullanıcı mahremiyetini koruyan, aynı zamanda suçla mücadeleyi mümkün kılan hibrit çözümler tasarlanmalıdır.

• Uluslararası Hukuki Uyum Aranmalı: Dijital para işlemleri sınır ötesi olduğu için G20, FATF ve IMF ile ortak standartlar hedeflenmelidir.

---

6. Sonuç

Merkez Bankası Dijital Paraları, gelecekte hem bireysel hem de kurumsal finansal sistemlerin omurgasını oluşturabilir. Ancak bu dönüşümün başarılı olabilmesi için sadece teknolojik değil, hukuki altyapının da güçlü ve açık olmasıgerekir. Türkiye, bu alanda öncü olmak istiyorsa, erken ve öngörülü regülasyonlar geliştirmeli; dijital paraların hukukla barışık bir biçimde gelişmesini sağlamalıdır.