Dijital Ortamlarda Eserimi Hukuki Yoldan Nasıl Koruyabilirim?
GİRİŞ
Telif hakkı, eser sahibine maddi ve manevi haklar tanıyarak onun emeğini ve üretimini korumayı amaçlar. Ancak dijitalleşmenin getirdiği hız ve erişim kolaylığı, eser sahiplerinin haklarını ihlal eden yaygın ve sistematik eylemlere zemin hazırlamıştır. Özellikle YouTube, Instagram, TikTok, Spotify, e-kitap platformları gibi dijital ortamlar, telif hakkı ihlallerinin hem kolay hem de yaygın biçimde gerçekleştiği alanlara dönüşmüştür.
Bu makalede, dijital mecralarda eser sahibinin haklarının korunması için öngörülen hukuki mekanizmalar, eser sahibinin başvurabileceği talepler, Türk hukuku ve Avrupa Birliği düzenlemeleri ışığında sistematik şekilde değerlendirilecektir.
I. DİJİTAL ORTAMLARDA TELİF HAKKINA İLİŞKİN TEMEL HUSUSLAR
1. Telif Hakkının Kapsamı
Türk hukukuna göre, telif hakkı koruması Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu (FSEK) 5846 sayılı Kanun ile sağlanmaktadır. Bu koruma, her türlü yazılı, görsel, işitsel, bilimsel veya sanatsal eseri kapsar. Dijital platformlarda paylaşılan içeriklerin tamamı, eserin niteliğine göre telif hakkı kapsamına alınabilir.
2. Dijital Yayın ve “Erişim Hakkı”
Dijital mecralarda esere erişim, yalnızca fiziksel kopya üretimi değil, “umuma iletim” ve “işaret, ses ve/veya görüntü iletimi” olarak da değerlendirilir. FSEK m.25 gereği, eser sahibinin izni olmadan eserin dijital ortama aktarılması, paylaşılması ya da stream edilmesi telif hakkı ihlali oluşturur.
II. TELİF HAKKI İHLALİNİN DİJİTAL PLATFORMLARDA GÖRÜNÜMÜ
1. Tipik İhlal Türleri
-
YouTube’a yüklenen izinsiz video içerikleri
-
TikTok’ta müzikli kısa videoların eser sahibinden izin alınmadan paylaşılması
-
e-Kitap platformlarında korsan PDF dosyalarının paylaşımı
-
Instagram’da karikatür, illüstrasyon, makale gibi eserlerin kaynak belirtilmeksizin kullanılması
-
Spotify’da lisanssız müzik yüklemeleri
2. “Fair Use” ve İntihal Sorunu
Bazı kullanıcılar, “alıntı”, “yorum” ya da “eleştiri” amacıyla eserleri kullandıklarını ileri sürerek telif hakkı ihlali yapmaktadır. Ancak bu tür “adil kullanım” savunmaları, FSEK kapsamında yalnızca sınırlı ölçüde geçerlidir.
III. ESER SAHİBİNİN HUKUKİ KORUMA YOLLARI
1. Uyar-Kaldır Sistemi (Notice and Takedown)
Birçok dijital platform, ihlal tespiti halinde içerik kaldırma ve tekrar yüklemeyi önleyici önlemler alma yükümlülüğünü kabul etmiştir. YouTube’un “Content ID”, Instagram’ın “hak ihlali bildirimi” sistemleri bu kapsamdadır.
Eser sahibi, bu sistemleri kullanarak:
-
İçeriğin kaldırılmasını talep edebilir,
-
Haksız kazancın önlenmesini isteyebilir,
-
Platformdan yükleyen kişiye yaptırım uygulanmasını talep edebilir.
2. Fikri ve Sınai Haklar Hukuk Mahkemelerinde Dava Açma
FSEK m.66 uyarınca, eser sahibi aşağıdaki davaları açabilir:
-
Tespit Davası: İhlalin varlığının belirlenmesi
-
Tecavüzün Men’i Davası: Süregelen ihlalin durdurulması
-
Tazminat Davası: Maddi ve manevi zararların karşılanması
-
Eserin Toplatılması/Kaldırılması Davası
3. Ceza Hukuku Kapsamında Şikâyet Hakkı
FSEK m.71 uyarınca, izinsiz çoğaltma, yayma, yayınlama veya kamuya iletme suçları 2 yıldan 4 yıla kadar hapis veya adli para cezası ile cezalandırılabilir. Eser sahibi, ilgili Cumhuriyet Savcılığı’na şikâyette bulunarak ceza davası sürecini başlatabilir.
IV. PLATFORM SAHİBİNİN SORUMLULUĞU
Dijital platformlar, ihlalin kendileri tarafından yapılmaması halinde doğrudan sorumlu olmasa da, ihlale müdahale etmedikleri takdirde dolaylı sorumluluk taşıyabilirler. Bu kapsamda Türk Ceza Kanunu m.215 ve m.216 hükümleri; ayrıca Elektronik Ticaret Kanunu uyarınca erişim sağlayıcıların içerik ihlallerine ilişkin yükümlülükleri gündeme gelir.
V. ULUSLARARASI YAKLAŞIMLAR VE AB DİREKTİFLERİ
1. AB Telif Hakkı Direktifi (DSM Directive 2019/790)
Avrupa Birliği, özellikle YouTube ve Facebook gibi platformlara yüklenen içeriklerin izinsiz kullanımını önlemek adına, platformları önleyici filtre kullanmakla yükümlü kılmıştır. Bu düzenlemeye göre:
-
Platform, lisanssız içeriği engellemek için “otomatik tanıma teknolojisi” kullanmalıdır.
-
Eser sahipleriyle adil lisanslama sistemleri kurmalıdır.
2. WIPO İnternet Antlaşması (1996)
Dijital ortamlarda eser sahiplerinin haklarını korumaya yönelik ilk uluslararası belgedir. Türkiye bu antlaşmaya taraftır ve iç hukuka aktarımı yapılmıştır.
VI. UYGULAMADAN ÖRNEKLER VE YARGITAY GÖRÜŞÜ
Yargıtay 11. HD, 2019/2418 E., 2020/5246 K. sayılı kararında, bir dijital platformda eser sahibinin izni olmadan yayınlanan çizgi romanlar nedeniyle tazminat hükmü kurulmuş; izinsiz dijital paylaşım “yayma” ve “kamuya iletim” olarak nitelendirilmiştir.
Ankara 1. FSHHM 2022/183 E. sayılı dosyada, e-kitap PDF dosyalarının yasa dışı biçimde yayılması durumunda hem içerik sağlayıcının hem de domain sağlayıcının müştereken sorumlu tutulabileceği yönünde tespit yapılmıştır.
VII. SONUÇ
Dijital platformlar, eser sahipleri açısından hem geniş bir yayılma imkânı hem de ciddi bir hak ihlali riski taşımaktadır. Telif hakkı ihlallerinin önlenmesi açısından hem hukuki koruma mekanizmalarının etkili işletilmesi, hem de platformların içerik filtreleme ve lisanslama sistemleri geliştirmesi büyük önem taşımaktadır.
Eser sahiplerinin, haklarını etkin biçimde kullanabilmeleri için hem dijital platformların uyar-kaldır sistemlerine hakim olmaları hem de gerektiğinde mahkemeye başvurmaları hayati önem taşır. Türk hukukunun mevcut sistematiği, bu korumayı sağlayabilecek nitelikte olup, dijitalleşmenin hızına uyum sağlayacak şekilde dinamik bir biçimde güncellenmeye ihtiyaç duymaktadır.
About Post Author
