Dijital Cüzdan ve Blockchain Tabanlı Akıllı Sözleşmelerin Hukuki Boyutu

1. Dijital Cüzdan Nedir? Hukuki Niteliği

Dijital cüzdan, kripto para birimlerinin (Bitcoin, Ethereum vb.) saklanmasını, gönderilmesini ve alınmasını sağlayan yazılım tabanlı veya donanım tabanlı araçlardır. Hukuki anlamda dijital cüzdan, bir tür elektronik saklama aracı olarak değerlendirilebilir.

• Elektronik Para Kanunu (6493 sayılı Kanun) kapsamına tam olarak girmese de, dijital cüzdan sağlayıcılarının ödeme hizmeti sunması halinde BDDK ve MASAK düzenlemelerine tabi olması mümkündür.

• Dijital cüzdanların kaybolması veya hacklenmesi durumunda sorumluluk, genelde kullanıcının özen yükümlülüğü ve cüzdan sağlayıcının teknik güvenlik tedbirleri çerçevesinde değerlendirilir.

Yargıtay 11. Hukuk Dairesi kripto para transferine ilişkin uyuşmazlıklarda kripto varlıkların “gayri maddi malvarlığı unsuru” olduğunu kabul eden ilk kararları vermeye başlamıştır.

---

2. Blockchain Tabanlı Akıllı Sözleşmeler

Akıllı sözleşme (smart contract), tarafların belirli koşullar sağlandığında otomatik olarak yürürlüğe giren kod tabanlı anlaşmalardır. Örneğin, bir ürün teslim edildiğinde ödeme otomatik olarak yapılır.

• Türk Borçlar Kanunu m.1 uyarınca, tarafların irade beyanının uyuşmasıyla sözleşme kurulmuş olur. Akıllı sözleşmelerde, bu irade beyanı kod satırlarına dönüştürülmüş olsa da temel sözleşme kuralları geçerliliğini korur.

• Ancak akıllı sözleşmelerde irade fesadı, hata, hile, gabin gibi durumların nasıl değerlendirileceği tartışmalıdır.

---

3. Hukuki Geçerlilik ve Sözleşme Özgürlüğü

Akıllı sözleşmeler, Türk hukuk sisteminde “şekil serbestisi” ilkesine tabidir. TBK m.12 gereği, kanunda aksi belirtilmedikçe sözleşmeler herhangi bir şekle tabi değildir. Bu nedenle, tarafların serbest iradeleriyle oluşturdukları blockchain tabanlı bir sözleşme, geçerlilik şartlarını taşıdığı sürece hukuken geçerlidir.

Ancak, tüketici hukuku, elektronik ticaret mevzuatı ve mesafeli satış sözleşmeleri yönetmeliği gibi bazı özel düzenlemeler, akıllı sözleşmelerin içeriğini ve ifasını etkileyebilir.

---

4. Delil Niteliği

Türk Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nda (HMK) “delil serbestisi” ilkesi vardır. Blockchain tabanlı kayıtlar, elektronik imza ile desteklenmişse, 5070 sayılı Elektronik İmza Kanunu kapsamında “güvenli elektronik imza” ile aynı delil değerine sahiptir.

• Yargıtay 19. HD, 2018/4956 E., 2019/1574 K. kararında, elektronik verilerin doğruluğunun ispatı için “hash” değerlerinin değiştirilemezliği esas alınmıştır.

• Blockchain’in “dağıtık defter” yapısı, taraflar arasında doğabilecek delil tartışmalarında güçlü bir ispat aracı olabilir.

---

5. KVKK ve Güvenlik Boyutu

Dijital cüzdan ve akıllı sözleşmeler, kişisel verilerin korunması açısından da önemli sorumluluklar doğurur.

• 6698 sayılı KVKK m.4 uyarınca, kişisel veriler ancak belirli, açık ve meşru amaçlarla işlenebilir.

• Akıllı sözleşmelerde tarafların kimlik bilgileri, adresleri, cüzdan adresleri gibi veriler kişisel veri sayılabilir. Bu durumda, veri işleyen taraflar KVKK yükümlülüklerine uymalıdır.

• Blockchain yapısının “değiştirilemez” doğası, KVKK’daki “silme, yok etme” haklarıyla çatışabilir. Bu konu halen hukuki tartışma konusudur.

---

6. Uluslararası Hukukta Akıllı Sözleşmeler

ABD, İngiltere ve AB ülkelerinde akıllı sözleşmelerin hukuki geçerliliği giderek kabul görmektedir.

• Delaware Eyaleti ve Arizona gibi ABD eyaletlerinde, blockchain tabanlı sözleşmeler resmi olarak tanınmıştır.

• Avrupa Birliği ise 2023 tarihli MiCA (Markets in Crypto-Assets) düzenlemesi ile kripto varlık hizmet sağlayıcılarını ve akıllı sözleşmeleri düzenlemeye başlamıştır.

• İngiltere’de UK Jurisdiction Taskforce (UKJT) raporu, akıllı sözleşmelerin hukuki geçerliliğinin klasik sözleşme hukuku ilkeleriyle uyumlu olduğunu belirtmiştir.

---

7. Hukuki Riskler ve Sorumluluk

Akıllı sözleşmelerde en büyük sorun, yazılım hataları ve saldırılardır. Örneğin, 2016’daki DAO saldırısı, Ethereum ağında akıllı sözleşme kodunun kötüye kullanılması sonucu milyonlarca dolar zarara yol açmıştır. Hukuki açıdan sorumluluk şu açılardan değerlendirilir:

• Sözleşmeyi yazan geliştirici hata nedeniyle sorumlu tutulabilir mi?

• Tarafların kusuru veya yanlış yönlendirilmesi durumunda hangi hükümler uygulanır?

• Türk Borçlar Kanunu’ndaki ayıplı ifa, sözleşmeye aykırılık ve tazminat hükümleri burada devreye girer.

---

8. Vergisel ve Finansal Düzenlemeler

Kripto para işlemleri ve dijital cüzdan hareketleri, MASAK ve Vergi Usul Kanunu çerçevesinde takip edilmektedir. Akıllı sözleşmeler üzerinden yapılan ödemeler, kayıt dışı işlemlerle mücadele açısından dikkatle incelenmektedir. Maliye Bakanlığı, dijital varlıkların vergilendirilmesi için düzenleme çalışmalarını sürdürmektedir.

---

9. Türk Hukukunda Düzenleme İhtiyacı

Türkiye’de henüz akıllı sözleşmeleri düzenleyen özel bir kanun yoktur. Ancak 2021 yılında çıkarılan Kripto Varlık Yönetmeliği, kripto hizmet sağlayıcılarının lisans ve güvenlik kriterlerini belirlemiştir. Gerek Yargıtay kararları gerekse doktrin, blockchain tabanlı sözleşmelerin “elektronik sözleşme” sayılabileceğini kabul etmektedir.

---

10. Sonuç ve Öneriler

Dijital cüzdanlar ve akıllı sözleşmeler, finansal ekosistemi dönüştürürken hukuki güvenlik konusunu da ön plana çıkarmaktadır. Türk hukuk sisteminde bu teknolojilere yönelik özel düzenlemeler geliştirilmedikçe, Türk Borçlar Kanunu, Elektronik İmza Kanunu, KVKK ve tüketici hukuku hükümleri üzerinden çözüm aranacaktır.

Öneriler:

• Akıllı sözleşmelerin Türk hukukunda geçerliliğini açıkça tanıyan bir düzenleme yapılmalıdır.

• KVKK ve blockchain uyumu sağlanmalı, veri anonimleştirme teknikleri teşvik edilmelidir.

• Kripto varlık işlemlerinde vergi ve MASAK yükümlülükleri netleştirilmelidir.