I. Giriş

Sınır dışı (deport) kararı, yabancıların Türkiye’de kalış haklarını sonlandıran ve hukuki sonuçları itibarıyla yaşamlarını önemli ölçüde etkileyen idari bir işlemdir. Türkiye, 6458 sayılı Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu (YUKK) ile bu alanda ayrıntılı bir düzenleme yapmış olmakla beraber, uluslararası hukuk ve insan hakları normları da sınır dışı kararlarının denetimini zorunlu kılmaktadır. Bu bağlamda, sınır dışı kararı alan yabancının hukuki güvenceleri, itiraz ve dava hakları, süreçteki zorluklar ve uluslararası standartlarla uyumu kritik bir öneme sahiptir.

Bu makalede, Türkiye’deki hukuki düzenlemeler, idari ve yargısal başvuru yolları, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi (AİHS) kapsamında etkili başvuru hakkı, uygulamadaki sorunlar ve bu alanda müvekkil lehine kullanılabilecek hukuki araçlar ayrıntılı şekilde analiz edilmektedir.

II. Deport Kararına Karşı İdari Başvuru Yolları ve Sınırları

A.İdari İtiraz Hakkı ve Uygulaması

6458 sayılı YUKK’un 53. maddesi uyarınca, sınır dışı kararı valilik tarafından verilir ve yabancıya yazılı şekilde bildirilir. Yabancı, kararın kendisine tebliğ edilmesinden itibaren 7 gün içinde valiliğe itiraz edebilir. Ancak bu itirazın idari işlem üzerindeki durdurucu etkisi bulunmamaktadır.

Bu noktada ortaya çıkan temel sorun, idari itiraz yolunun çoğu zaman etkisiz kalmasıdır. Zira idari makamlar çoğunlukla sınır dışı kararını korumakta ve idari itiraz neticesinde karar değiştirilmemektedir. Bu durum, özellikle acil sınır dışı durumlarında yabancının hak kaybına yol açabilmektedir.

III. İdare Mahkemesine Dava Açma ve Dava Süreci

A. Başvuru Süresi ve Yetkili Mahkeme

YUKK m. 53/3’e göre, sınır dışı kararı tebliğinden itibaren 7 gün içinde idare mahkemesine dava açılabilir. Bu süre, diğer idari dava sürelerine göre oldukça kısadır ve hukuki destek alınmadan başvurunun yapılması güçtür bu sebeple bir avukata danışmak elzemdir..

Yetkili mahkeme, yabancının ikametgahı veya sınır dışı kararının verildiği yer valiliğinin bulunduğu yerdeki idare mahkemesidir.

B. Yürütmenin Durdurulması Talebi

Davanın açılması, sınır dışı kararının uygulanmasını durdurmaz. Bu nedenle yabancının sınır dışı edilmesini engellemek için yürütmenin durdurulması talebi yapılmalıdır.

İdare mahkemeleri, özellikle aşağıdaki somut durumlarda yürütmenin durdurulması kararını verir:

• Sağlık durumunun kötü olması ve sınır dışı halinde yaşam hakkının tehlikeye girmesi,
• Çocukların eğitim ve gelişim hakkının zarar görmesi,
• Aile birliği ve aile hayatının ciddi biçimde ihlal edilmesi,
• Başvurucunun sınır dışı edilmesi halinde geri dönüşü mümkün olmayan telafisi güç zararların doğması.

C. Dava Esnasında Delil Sunma ve Savunma Hakkı

Dava sürecinde, sınır dışı kararına dayanak teşkil eden belgelerin tamamının dosyaya sunulmaması, başvurucunun savunma hakkını kısıtlamaktadır. İdare mahkemeleri bu konuda yürütmenin denetimi kapsamında ek belge talebinde bulunabilmekte veya gizli belgelerin kapsamını daraltabilmektedir.

IV. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve Etkili Başvuru Hakkı

A. AİHS 13. Maddesi ve Uygulaması

Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin 13. maddesi, “herkesin, kendisine yöneltilen bir hakkın ihlaline karşı etkili bir iç hukuk yolu bulunmasını” güvence altına alır. Bu hüküm, sınır dışı işlemlerinde etkili başvuru hakkının varlığı ve işletilmesi anlamına gelir.

B. AİHM Kararları

• Jabari v. Türkiye (2000): Başvurucunun itiraz süresi dolmadan sınır dışı edilmesi nedeniyle Türkiye’nin etkili başvuru hakkını ihlal ettiğine karar verilmiştir. Bu karar, yürütmenin durdurulmasının etkili bir hukuk yolu için zorunlu olduğunu göstermektedir.
• Çiçek v. Türkiye (2002): İdari yargının etkisiz olması nedeniyle AİHS m.13 ihlali tespiti yapılmıştır.
• M.S.S. v. Belgium ve Greece (2011): Geri gönderme yasağı ve mülteci hakları çerçevesinde sınır dışı kararlarında insan haklarına saygı zorunluluğu vurgulanmıştır.

C. Türkiye’nin Yükümlülükleri

Türkiye, AİHS kapsamında sınır dışı kararlarında;

• Yabancıya dava açma ve savunma hakkı tanımalı,
• Yürütmenin durdurulması mekanizmasını etkin kılmalı,
• Başvuru sürecinde adil ve makul sürelerde karar vermeli,
• Mülteci veya işkence riski bulunanları sınır dışı etmemelidir.

V. Uygulamada Karşılaşılan Sorunlar ve Müvekkil Haklarının Korunması

A. Süre Kısıtları ve Bilgilendirme Eksiklikleri

Yabancıların, sınır dışı kararından haberdar edilmemesi veya kararın usulüne uygun tebliğ edilmemesi sık karşılaşılan sorunlardandır. Bu durum, dava hakkının kullanılmasını engeller.

B. Avukatla İletişim ve Temsil

Yabancının avukatla görüşme hakkı kısıtlanmakta, tercüman temini ve dosya incelemesi gibi imkanlar yeterince sağlanmamaktadır. Avukatın sürece erken müdahalesi hayati önem taşımaktadır.

C. İdari ve Yargısal Yolların Etkinliği

İdari itirazların işlevsizliği, dava açma süresinin çok kısa olması ve yürütmenin durdurulması kararlarının kısıtlı verilmesi müvekkil haklarını zayıflatmaktadır.

VI. Hukuki Stratejiler ve Tavsiyeler

A. Erken Müdahale ve Dava Açılması

Müvekkilin sınır dışı kararı aldığı anda süreci başlatmak, 7 günlük dava süresinin kaçırılmaması için hızlı hareket etmek gerekir.

B. Yürütmenin Durdurulması Talebinin Vurgulanması

Davanın esasından önce yürütmenin durdurulması talebinin güçlü delillerle desteklenmesi, hak kaybının önüne geçer.

C. Uluslararası İnsan Hakları Normlarının İstinadı

AİHS ve AİHM kararları, Anayasa’nın temel hak ve özgürlüklere ilişkin hükümleriyle birlikte dava dilekçesinde ayrıntılı biçimde kullanılmalıdır.

VII. Sonuç

Sınır dışı kararlarına karşı etkili itiraz ve başvuru hakları, hem Türkiye iç hukuku hem de uluslararası insan hakları düzenlemeleri açısından temel bir zorunluluktur. Uygulamada ortaya çıkan eksiklikler, yabancıların mağduriyetine yol açmaktadır. Avukatlar ve hukukçular, müvekkillerini bu süreçte etkin şekilde temsil etmeli, yasal süreler ve başvuru yolları konusunda titizlik göstermelidir. Bu sayede, sınır dışı kararları hukuka uygunluk ve insan haklarına saygı ilkesi çerçevesinde yürütülebilir.

Stj.Öğr.Esmanur AKTAŞ