Denizcilik Tahkimi Nedir?
Denizcilik sektörü, küresel ticaretin yaklaşık %90’ını taşıyan, milyarlarca dolarlık hacme sahip bir alandır. Gemi kiralama sözleşmeleri, yük taşıma anlaşmaları, deniz sigortaları, liman hizmetleri ve deniz kazaları gibi sayısız işlem, çok sayıda tarafı ve farklı ülke hukuklarını ilgilendirmektedir.
Bu denli karmaşık ve uluslararası nitelikli ilişkilerde uyuşmazlıkların çözümü büyük önem taşır. Devlet mahkemeleri uzun ve karmaşık süreçler doğurabileceğinden, denizcilik sektöründe taraflar genellikle tahkim yolunu tercih eder. İşte bu noktada denizcilik tahkimi, deniz ticaretinden doğan uyuşmazlıkların hızlı, tarafsız ve uzman hakemlerce çözümlenmesini sağlayan en etkili mekanizmalardan biri olarak öne çıkmaktadır.
Denizcilik Tahkimi Nedir?
Denizcilik tahkimi, deniz ticareti hukukundan doğan uyuşmazlıkların devlet mahkemeleri yerine tarafların belirlediği hakem heyeti tarafından çözümlenmesidir.
-
Genellikle charter party (gemi kira sözleşmeleri), yük taşıma sözleşmeleri (bill of lading), deniz sigortaları ve deniz kazaları bu tahkim yoluna konu olur.
-
Hakemler çoğunlukla denizcilik alanında uzman avukatlar, akademisyenler veya emekli denizciler arasından seçilir.
-
Denizcilik tahkim kararları, New York Sözleşmesi (1958) sayesinde 160’tan fazla ülkede tanınır ve icra edilebilir.
Denizcilik Tahkiminin Hukuki Dayanakları
1. Türk Hukuku’nda
-
Türk Ticaret Kanunu (TTK): Deniz ticaretine ilişkin hükümler (TTK m.931-1400).
-
6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu (HMK): İç tahkim düzenlemeleri.
-
4686 sayılı Uluslararası Tahkim Kanunu: Yabancı unsurlu denizcilik tahkiminde uygulanır.
-
Türkiye’nin taraf olduğu uluslararası sözleşmeler:
-
New York Sözleşmesi (1958)
-
Cenevre Konvansiyonları
-
Londra Tahkim Uygulamaları
-
2. Uluslararası Düzenlemeler
-
UNCITRAL Model Kanunu: Denizcilik tahkiminde de uygulanır.
-
Londra Denizcilik Hakemleri Birliği (LMAA) Kuralları
-
Baltic and International Maritime Council (BIMCO) sözleşmeleri: Çoğu sözleşmede tahkim klozları hazır bulunur.
-
InterClub Agreement: Navlun sözleşmeleri uyuşmazlıklarında tahkim esaslarını düzenler.
Denizcilik Tahkiminde Tercih Edilen Merkezler
1. Londra (LMAA – London Maritime Arbitrators Association)
-
Dünya denizcilik tahkiminde en çok tercih edilen merkezdir.
-
LMAA kuralları, gemi kiralama sözleşmeleri ve navlun sözleşmelerinde yaygın olarak yer alır.
-
Hakemler genellikle deniz ticareti uzmanı avukatlardır.
2. New York (SMA – Society of Maritime Arbitrators)
-
ABD deniz ticaretinde önemli bir merkezdir.
-
Petrol, konteyner taşımacılığı ve deniz sigortası sözleşmelerinde tercih edilir.
3. Singapur (SIAC – Singapore International Arbitration Centre)
-
Asya-Pasifik bölgesinde güçlü bir merkezdir.
-
Özellikle Çin ve Japonya bağlantılı uyuşmazlıklarda önemlidir.
4. İstanbul Tahkim Merkezi (ISTAC)
-
Türkiye’nin jeopolitik konumu gereği, Karadeniz ve Akdeniz deniz ticaretinde stratejik bir rol üstlenmektedir.
-
ISTAC bünyesinde denizcilik uyuşmazlıkları için hızlı tahkim prosedürleri uygulanmaktadır.
Denizcilik Tahkiminde Uyuşmazlık Türleri
-
Charter Party (Gemi Kira Sözleşmeleri): Navlun ödemeleri, gecikmeler, yükleme/boşaltma sorunları.
-
Bill of Lading (Taşıma Senetleri): Yük hasarları, kayıplar, teslim sorunları.
-
Deniz Sigortaları: Gemi hasarları, yük sigortası, sorumluluk sigortaları.
-
Çatışmalar ve Deniz Kazaları: Çatışma sonucu meydana gelen hasarlar ve sorumluluk.
-
Kurtarma ve Çekme Sözleşmeleri: Salvage anlaşmazlıkları.
-
Yakıt (Bunker) Anlaşmaları: Yakıt kalitesi ve ödeme sorunları.
Denizcilik Tahkiminde Tahkim Anlaşması
Tahkim yargılamasının başlaması için taraflar arasında geçerli bir tahkim anlaşması bulunmalıdır.
-
Çoğu denizcilik sözleşmesinde BIMCO tarafından hazırlanmış standart tahkim klozları yer alır.
-
Örneğin: “All disputes arising under this Charter Party shall be referred to arbitration in London in accordance with LMAA Rules.”
Denizcilik Tahkim Yargılaması Süreci
-
Başvuru: Taraflardan biri tahkim şartına dayanarak başvuruda bulunur.
-
Hakem Seçimi: Genellikle 3 hakem görevlendirilir (taraflar 1’er hakem seçer, 3. hakem başkan olur).
-
Usulün Belirlenmesi: LMAA, SMA, ISTAC veya UNCITRAL kuralları uygulanır.
-
Deliller ve Duruşma: Yazılı beyanlar, bilirkişi raporları ve duruşmalar.
-
Karar: Hakem heyeti çoğunlukla karar alır.
-
Tenfiz: Yabancı hakem kararları New York Sözleşmesi çerçevesinde icra edilir.
Denizcilik Tahkiminde Avantajlar
-
Uzmanlık: Hakemler deniz ticaretinde uzman kişilerden seçilir.
-
Hız ve Esneklik: Mahkemelere göre daha hızlıdır.
-
Gizlilik: Ticari sırlar korunur.
-
Uluslararası Geçerlilik: New York Sözleşmesi sayesinde kararların tanınması kolaydır.
-
Taraf Serbestisi: Hakem, uygulanacak hukuk ve tahkim yeri taraflarca belirlenebilir.
Dezavantajlar
-
Maliyet: Özellikle Londra ve New York tahkiminde ücretler yüksektir.
-
Temyiz İmkânı Yok: Kararlar nihai olup, yalnızca iptal davası açılabilir.
-
Küçük Uyuşmazlıklar İçin Uygun Değil: Masraflar düşük tutarlı davalarda caydırıcı olabilir.
Yargıtay ve ICSID İçtihatları
-
Yargıtay 11. HD, 2017/4358 E., 2019/2211 K.: Deniz sigortası uyuşmazlığında tahkim şartının geçerliliğini onamıştır.
-
Yargıtay 15. HD, 2018/3256 E., 2020/4321 K.: Charter party sözleşmesinde tahkim şartı bulunan davada mahkemelerin yetkisiz olduğunu belirtmiştir.
-
ICSID Kararları: Deniz taşımacılığı yatırımlarında devletler ile yabancı yatırımcılar arasındaki uyuşmazlıkların tahkimle çözüldüğü örnekler mevcuttur.
Denizcilik Tahkimi ve Türkiye’nin Stratejik Rolü
Türkiye, Karadeniz, Ege ve Akdeniz’de deniz taşımacılığının merkezindedir. İstanbul ve Çanakkale Boğazları dünya ticaretinde kritik öneme sahiptir. Bu nedenle Türkiye, ISTAC aracılığıyla denizcilik tahkimi alanında bölgesel bir merkez olma potansiyeline sahiptir.
ISTAC’ın avantajları:
-
Düşük maliyet
-
Türkçe ve İngilizce yargılama imkânı
-
Hızlı tahkim prosedürü
-
Türk mahkemelerinin tahkim dostu yaklaşımı
Sık Sorulan Sorular
Denizcilik tahkimi hangi sözleşmeler için uygundur?
Gemi kira sözleşmeleri, navlun, sigorta, kurtarma, yakıt anlaşmaları.
LMAA mı ISTAC mı tercih edilmeli?
Uyuşmazlığın tarafları ve ticaretin ağırlık merkezi belirleyicidir. Londra tecrübeli, ISTAC maliyet avantajlıdır.
Tahkim kararları Türkiye’de geçerli midir?
Evet, New York Sözleşmesi gereği Türkiye’de mahkemelerce tanınıp icra edilir.
Deniz kazaları da tahkime konu olabilir mi?
Evet, çatışma, kurtarma ve tazminat uyuşmazlıkları tahkimde çözülebilir.
Sonuç
Denizcilik tahkimi, deniz ticareti gibi uluslararası ve teknik bir alanda taraflara güvenli, hızlı ve uzman bir çözüm sunar. Özellikle Londra (LMAA), New York (SMA), Singapur (SIAC) ve ISTAC gibi merkezler denizcilik uyuşmazlıklarının çözümünde etkin rol oynamaktadır.
Türkiye’nin stratejik konumu, ISTAC’ın gelişimi ve Türk hukukunun tahkim dostu yaklaşımı sayesinde, Türkiye’nin denizcilik tahkiminde bölgesel bir merkez olma potansiyeli oldukça yüksektir.
About Post Author
