Deniz Ticaretinde Tahkim Şartları ve Milletlerarası Tahkim Kurumlarının Etkisi

GİRİŞ

Deniz ticareti, doğası gereği sınır aşan ve çok taraflı ilişkiler barındıran bir alan olup; bu alanda çıkabilecek uyuşmazlıkların hızlı, tarafsız ve uzmanlaşmış mercilerce çözümlenmesi büyük önem taşır. Bu ihtiyaç, tahkimin deniz ticaretinde sıkça tercih edilen bir uyuşmazlık çözüm yolu olmasını beraberinde getirmiştir. Özellikle BIMCO gibi denizcilik sektörüne özel uluslararası organizasyonlar, sözleşmelere standart tahkim klozları entegre ederek taraflar arası uyuşmazlıkların tahkim yoluyla çözümünü teşvik etmektedir.

Bu makalede, deniz ticaretinde tahkim şartlarının geçerliliği, uygulamadaki etkileri ve milletlerarası tahkim kurumlarının (ICC, LCIA, LMAA, ISTAC vb.) denizcilik uyuşmazlıkları üzerindeki belirleyici rolleri detaylı şekilde incelenecektir.

---

I. TAHKİMİN DENİZ TİCARETİNDEKİ ROLÜ

1. Neden Tahkim?

Deniz ticaretinde tahkimin tercih edilme nedenleri:

• Tarafsız ve uzman hakemlerce yargılama,

• Dava süresine göre daha kısa ve etkin çözüm süreci,

• Gizlilik,

• Milletlerarası tanıma ve tenfiz kolaylığı (New York Sözleşmesi 1958),

• Esnek usuller ve elektronik tahkim olanağı.

2. Tahkim Uyuşmazlıklarının Tipik Alanları

• Navlun ve konşimento uyuşmazlıkları,

• Gemi çarter (kira) sözleşmeleri,

• Yük kaybı veya hasarı,

• Donatma sözleşmeleri,

• Tersane sözleşmeleri (shipbuilding contracts).

---

II. TÜRK HUKUKUNDA TAHKİM ŞARTI

1. Hukuki Dayanak

Türkiye’de tahkim, HMK m. 407-444 ve 4686 sayılı Milletlerarası Tahkim Kanunu ile düzenlenmiştir. Deniz ticaretine konu sözleşmelerde tahkim şartı koyulması halinde, mahkemeler görevsizlik kararı verir.

2. Tahkim Şartının Geçerliliği

Tahkim şartının geçerli olabilmesi için:

• Tarafların iradelerinin açıkça tahkime yönelmiş olması,

• Uyuşmazlığın tahkime elverişli olması,

• Tahkim yerinin, usul hukukunun ve hakem seçiminin belirtilmiş olması gerekir.

Uygulamada BIMCO’nun “Law and Arbitration Clause” kalıpları sıklıkla kullanılmaktadır. Örneğin:

“This Charter Party shall be governed by English law and any dispute arising out of this contract shall be referred to arbitration in London…”

---

III. ULUSLARARASI TAHKİM KURUMLARININ ETKİSİ

1. ICC – International Chamber of Commerce (Paris)

ICC, uluslararası denizcilik sözleşmelerinde tahkim yargılaması yapan prestijli kurumlardan biridir. Özellikleri:

• Standart kuralları vardır (ICC Arbitration Rules),

• Tahkim merkezi Paris olup, taraflar başka şehir de seçebilir,

• Deniz ticaretine dair uyuşmazlıklarda uzman hakem havuzu mevcuttur.

2. LMAA – London Maritime Arbitrators Association

LMAA, denizcilik uyuşmazlıklarında en çok tercih edilen tahkim kurumudur. Özellikle İngiliz hukukuna tabi BIMCO sözleşmelerinde yaygındır. Avantajları:

• Deniz hukuku uzmanı hakemler,

• Esnek yargılama usulleri,

• Düşük maliyet ve hızlı süreç,

• Kararların tanınmasında yüksek güvenilirlik.

3. LCIA – London Court of International Arbitration

Genel uluslararası ticaret uyuşmazlıklarına bakan LCIA, deniz ticareti bağlamında daha az tercih edilse de navlun sözleşmeleri ve sigorta davalarında tercih edilir.

4. ISTAC – İstanbul Tahkim Merkezi

İstanbul merkezli uyuşmazlıklar açısından etkili bir forum olarak öne çıkmaktadır. ISTAC Denizcilik Tahkimi Kurulu kurulması yönünde adımlar atılmıştır. Türk limanlı yükleme-boşaltma işlemleri ve yerel taşımacılıkta avantajlıdır.

---

IV. TAHKİM KARARLARININ TANINMASI VE TENFİZİ

1. New York Sözleşmesi

1958 tarihli bu sözleşme, taraf devletlerin verdikleri tahkim kararlarını birbirlerinin hukuk sistemlerinde tanımalarını ve tenfiz etmelerini sağlar. Türkiye, sözleşmeye taraftır.

2. Uygulama

• ICC ve LMAA kararları, Türkiye’de mahkemelerce tanınır ve İcra Mahkemesi kararıyla tenfiz edilir.

• Mahkeme, yalnızca kamu düzenine aykırılık veya tahkim şartının geçersizliği gibi sınırlı gerekçelerle kararı reddedebilir.

---

V. YARGITAY UYGULAMASI

Yargıtay 11. HD, 2021/843 E., 2022/1996 K. sayılı kararında, taraflar arasında konşimento sözleşmesine konulan LMAA tahkim şartının geçerli olduğu, Türk mahkemelerinin görevli olmadığı ve tarafın tahkime başvurma hakkının saklı olduğu belirtilmiştir.

Bu karar, Yargıtay’ın tahkim şartına verdiği ağırlığı göstermektedir.

---

VI. SORUNLAR VE ÖNERİLER

1. Sorunlar

• Bazı Türk firmaları, uluslararası tahkim kurumlarının dil ve usul kurallarına yabancı kalabilmektedir.

• Yetersiz tahkim şartları nedeniyle hakem heyeti teşkil edilememektedir.

• LMAA dışı tahkim kararlarının tenfizinde bazı bürokratik gecikmeler yaşanabilmektedir.

2. Öneriler

• Sözleşmelere açık, sade ve detaylı tahkim klozları yazılmalıdır.

• BIMCO’nun en güncel tahkim klozu kullanılmalı, yer, dil, hakem sayısı belirtilmelidir.

• Türk firmaları ISTAC gibi yerel merkezlerde eğitimlerle desteklenmelidir.

---

SONUÇ

Deniz ticaretinde tahkim, hızlı, etkili ve uzmanlaşmış çözüm yolu sunar. Türk hukukunda bu sistem gerek iç hukuk gerekse uluslararası kurallar açısından benimsenmiştir. Uluslararası tahkim kurumlarının deniz ticaretine olan katkısı, sadece uyuşmazlık çözümü ile sınırlı kalmayıp sözleşme standartlarının oturmasında da belirleyici rol oynamaktadır.

Özellikle BIMCO, LMAA ve ICC gibi kurumların sunduğu altyapı ve hakemlik tecrübesi, deniz hukuku uyuşmazlıklarının barışçıl ve sürdürülebilir çözümüne önemli katkı sunmaktadır.