Deniz Ticaretinde Müşterek Avarya
Müşterek Avarya
Deniz ticareti, doğası gereği birçok risk barındırır. Fırtınalar, yangınlar, teknik arızalar veya korsan saldırıları, gemi ve yük sahiplerini büyük zararlara uğratabilir. Böyle olağanüstü durumlarda, gemi kaptanı gemiyi ve yükü kurtarmak için bazı fedakârlıklar yapmak zorunda kalabilir. İşte bu noktada müşterek avarya kavramı devreye girer. Türk Ticaret Kanunu (TTK) ve uluslararası kurallar, müşterek avaryayı “gemiyi ve yükü kurtarmak amacıyla yapılan olağanüstü fedakârlıkların maliyetinin taraflarca paylaşılması” şeklinde tanımlar.
Müşterek Avarya Nedir?
Müşterek avarya, deniz yolculuğu sırasında gemiyi veya yükü ciddi bir tehlikeden kurtarmak amacıyla bilinçli bir fedakârlık yapılması ve bu fedakârlığın zararlarının tüm menfaat sahipleri tarafından paylaşılması esasına dayanır. Örneğin, şiddetli bir fırtınada geminin batmasını önlemek için bazı yüklerin denize atılması bir müşterek avarya halidir. TTK madde 1272 ve devamı hükümleri, müşterek avaryanın unsurlarını ve zarar paylaşımını ayrıntılı biçimde düzenler. Ayrıca uluslararası deniz ticaretinde York-Anvers Kuralları müşterek avaryanın hesaplanmasında sıkça başvurulan standart bir referanstır.
Müşterek Avaryanın Unsurları
Müşterek avaryanın kabul edilebilmesi için bazı temel koşulların mevcut olması gerekir:
- Ortak Bir Tehlikenin Bulunması: Geminin veya yükün ciddi bir zarar riski altında olması gerekir.
- Bilinçli ve İradî Fedakârlık: Fedakârlık, kazara değil, bilinçli bir karar sonucu yapılmalıdır.
- Yararlı Sonuç: Yapılan fedakârlık, geminin veya yükün kurtarılmasına katkı sağlamalıdır.
- Ortak Çıkar: Gemi, yük ve navlun menfaatlerinin korunması hedeflenmelidir.
Bu koşullar sağlanmazsa yapılan işlem müşterek avarya olarak kabul edilmez.
Müşterek Avaryaya Örnekler
- Şiddetli bir fırtınada gemiyi hafifletmek için bazı yüklerin denize atılması.
- Yangın sırasında yangını kontrol altına almak için yükün bir kısmının zarar görmesine izin verilmesi.
- Korsan saldırısı durumunda fidye ödenmesi.
- Gemi arızalandığında, kurtarma ve çekme işlemleri için olağanüstü bir harcama yapılması.
Bu örneklerin ortak noktası, tüm tarafların menfaatini korumak amacıyla yapılan fedakârlıklardır.
Müşterek Avarya ve Hususi Avarya Ayrımı Nedir ?
Müşterek avaryanın aksine, hususi avarya yalnızca bir tarafa ait zararları kapsar. Örneğin, yük sahibinin yanlış paketlemesinden kaynaklanan hasarlar yalnızca yük sahibini bağlar. Oysa müşterek avarya, ortak riske karşı alınan olağanüstü bir önlem olduğundan maliyet, gemi sahibi, yük sahibi ve navlun alacaklıları arasında paylaşılır.
Müşterek Avarya Hesaplaması
Müşterek avaryada zarar ve masrafların taraflar arasında adil şekilde bölüşülmesi için bir avarya dispeç raporu hazırlanır. Bu rapor, denizcilik alanında uzman dispeççiler tarafından düzenlenir ve geminin, yükün ve navlunun değerine göre katkı payı oranları belirlenir.
Örnek:
- Geminin değeri 10 milyon TL, yükün değeri 5 milyon TL, navlunun değeri 1 milyon TL ise, yapılan 1 milyon TL’lik fedakârlık bu oranlar üzerinden bölüştürülür.
Tarafların Sorumluluğu ve Sigorta
Müşterek avarya zararları, genellikle deniz sigortası kapsamında teminat altına alınır. Gemi ve yük sahipleri, sigorta poliçelerine “müşterek avarya” klozlarını ekleterek bu riskleri güvenceye alır. Bu durumda, katkı payları sigorta şirketleri tarafından karşılanabilir.
Yük Sahibi: Katkı payını ödemezse yükü teslim alamaz.
Gemi Sahibi: Avarya durumunu belgeleyip dispeç sürecini başlatmakla yükümlüdür.
Navlun Alacaklısı: Navlun bedeli üzerinden belirli bir katkı payına katılır.
Müşterek Avaryanın Hukuki Süreci
- Tespit: Kaptan, tehlikenin büyüklüğünü ve alınacak önlemleri belirler.
- Kayıt: Yapılan fedakârlık, gemi jurnaline kaydedilir ve raporlanır.
- Dispeç: Seyir tamamlandığında, avarya hesaplaması yapılır.
- Tahsilat: Katkı payları, yük sahiplerinden ve diğer menfaat sahiplerinden tahsil edilir.
Bu süreçte, özellikle deniz ticareti avukatlarının hukuki danışmanlığı önem taşır. Yanlış bir hesaplama veya prosedür eksikliği, taraflar arasında uyuşmazlıklara yol açabilir.
Uluslararası Düzenlemelerde Müşterek Avarya
York-Anvers Kuralları, müşterek avaryanın uluslararası denizcilik alanında standart şekilde uygulanmasını sağlar. Türkiye’deki uygulamada da bu kurallara sıklıkla atıf yapılır. Bu kurallar, hangi zararların müşterek avarya kapsamında sayılacağını, hangi masrafların paylaşılacağını detaylandırır.
Sonuç
Müşterek avarya, deniz ticaretinde ortak çıkarların korunması için geliştirilen dayanışma temelli bir mekanizmadır. Tüm menfaat sahipleri, olağanüstü bir durumda gemiyi ve yükü kurtarmak amacıyla yapılan fedakârlığın maliyetini paylaşır. Bu sistem, deniz taşımacılığının adil, güvenli ve sürdürülebilir olmasını sağlar.
Günümüzde, müşterek avarya süreçlerinin doğru yürütülmesi, profesyonel dispeççi raporları, hukuki danışmanlık ve sigorta koruması ile daha şeffaf ve güvenli hale gelmiştir. Tarafların bu süreci iyi anlaması, hem ticari kayıpların önlenmesi hem de uluslararası denizcilik kurallarına uyum açısından büyük önem taşır.
Gözdenur Turna
About Post Author
