Deniz Ticareti Uyuşmazlıklarında İstanbul Tahkim Merkezi’nin (ISTAC) Rolü

GİRİŞ

Deniz ticareti, doğası gereği sınır aşan, teknik ve uzmanlık gerektiren uyuşmazlıklarla dolu bir alandır. Gerek yük taşımacılığı gerekse gemi işletmeciliği ve liman hizmetleri çerçevesinde ortaya çıkan ihtilaflar, hızlı, ekonomik ve uzmanlaşmış bir çözüm mekanizması gerektirir. Bu bağlamda tahkim, denizcilik alanında en sık başvurulan uyuşmazlık çözüm yöntemlerinden biri haline gelmiştir.

Türkiye’de tahkim yargılaması, hem ulusal hem de milletlerarası düzeyde gelişmekte olup, bu alanda hizmet sunan kurumlardan biri de İstanbul Tahkim Merkezi (ISTAC)’tır. 2015 yılında kurulan ISTAC, deniz ticareti uyuşmazlıklarının çözümünde etkin rol üstlenmeye aday, bağımsız ve çağdaş bir tahkim merkezidir.

---

I. DENİZ TİCARETİ UYUŞMAZLIKLARININ YAPISI

1. Uyuşmazlık Türleri

Deniz ticaretinde tahkime konu olan başlıca uyuşmazlıklar şunlardır:

• Navlun sözleşmelerinden doğan alacaklar ve gecikmeler,

• Konşimentodan kaynaklı yük kaybı veya hasarı,

• Gemi inşa ve tamir sözleşmeleri,

• Çarter sözleşmesi (gemi kiralama) ihtilafları,

• Liman hizmet sözleşmelerinden doğan uyuşmazlıklar,

• Kurtarma, çatma, müşterek avarya gibi deniz olayları.

Bu ihtilaflar genellikle teknik bilgi, hızlı karar ve maliyet etkinliği gerektirdiğinden mahkemeye nazaran tahkim tercih edilmektedir.

2. Tahkimin Tercih Edilme Sebepleri

• Uzman hakem heyeti ile değerlendirme yapılması,

• Süre ve usul bakımından esneklik,

• Tarafların gizliliği koruma talebine uygunluk,

• Yabancı mahkeme kararlarının tanınmasına kıyasla tahkim kararlarının New York Sözleşmesi çerçevesinde daha kolay tenfiz edilebilmesi.

---

II. İSTANBUL TAHKİM MERKEZİ (ISTAC)

1. Kuruluş ve Amaç

İstanbul Tahkim Merkezi, 6570 sayılı Kanun ile kurulmuş olup, tahkim ve alternatif uyuşmazlık çözüm yöntemleri alanında bağımsız ve tarafsız bir merkezdir. Amacı, ulusal ve uluslararası ticari uyuşmazlıkların çözümünde hızlı, ekonomik ve güvenilir bir platform sunmaktır.

2. Organizasyon Yapısı

ISTAC, aşağıdaki birimlerden oluşur:

• Yönetim Kurulu

• Tahkim Divanı

• Sekretarya

• Hakemler listesi

ISTAC ayrıca, denizcilik sektörüne özel hakem havuzunu geliştirmek ve bu alanda uzmanlık sağlamak amacıyla deniz ticareti alanında uzman hakemlerin yer aldığı listeler oluşturmaktadır.

---

III. ISTAC’TA DENİZ TİCARETİ TAHKİMİ

1. ISTAC Tahkim Kuralları ve Uygulama

ISTAC Tahkim Kuralları, taraflara geniş bir sözleşme özgürlüğü sunar. Deniz ticareti sözleşmelerinde kullanılmak üzere şu tahkim klozu önerilir:

“Bu sözleşmeden doğacak her türlü ihtilaf, İstanbul Tahkim Merkezi Tahkim Kuralları uyarınca, nihai ve bağlayıcı olarak tahkim yoluyla çözülecektir. Hakem sayısı: … / Dil: … / Uyuşmazlık çözüm yeri: İstanbul.”

2. İhtisas Hakemliği

Deniz ticaretine özgü uyuşmazlıkların teknik doğası, bu alanda konuya vakıf hakemlerin görev almasını zorunlu kılar. ISTAC bünyesindeki hakemler, hem deniz hukuku akademisyenleri hem de uzun yıllar uygulamada görev yapmış uzman hukukçulardan oluşmaktadır.

3. Acil Durum Hakemi ve Hızlandırılmış Usul

• Acil Durum Hakemi uygulaması ile, gemi alıkoyma veya yük teslimi gibi acil tedbir talepleri hızlı şekilde sonuçlandırılabilir.

• Hızlandırılmış Tahkim Usulü, özellikle düşük meblağlı deniz alacakları bakımından maliyet ve süre avantajı sağlar.

---

IV. YARGI YOLU VE TENFİZ

1. Tahkim Kararlarının Tanınması

ISTAC tarafından verilen tahkim kararları, 4686 sayılı Milletlerarası Tahkim Kanunu veya HMK çerçevesinde bağlayıcıdır. Taraflar, yalnızca sınırlı koşullarda (örneğin kamu düzenine aykırılık) tahkim kararının iptalini isteyebilir.

2. Yabancı Ülkelerde Tenfiz

ISTAC kararlarının New York Sözleşmesi’ne taraf ülkelerde tenfizi mümkündür. Bu da ISTAC’ın denizcilik sektörüne uluslararası geçerlilik sunduğunun açık bir göstergesidir.

---

V. UYGULAMA ÖRNEKLERİ VE GELİŞMELER

1. Yerel Uyuşmazlıklar

Türk limanlarında yükleme, boşaltma veya konşimento kaynaklı yerli uyuşmazlıklar için ISTAC büyük avantaj sunar. Taraflar Türkiye’de mukimse ve sözleşmede tahkim klozu varsa, yargılamaya ISTAC nezdinde başlanabilir.

2. ISTAC & BIMCO İşbirlikleri

ISTAC’ın önümüzdeki dönemde BIMCO gibi deniz ticareti standart sözleşmeleri ile entegre olabilecek model tahkim klozları geliştirmesi gündemdedir. Böylece Türk taraflar da Londra tahkimine alternatif olarak İstanbul’u tercih edebilecektir.

---

VI. ELEŞTİRİLER VE ÖNERİLER

1. Farkındalık Eksikliği

Türk denizcilik firmalarının büyük bölümü halen LMAA gibi yabancı tahkim merkezlerini tercih etmektedir. Bunun sebebi ISTAC’ın tanıtım eksikliğidir.

2. Öneriler

• ISTAC deniz ticareti alanında “deniz tahkim dairesi” kurmalıdır.

• Üniversiteler ve barolarla işbirliği yaparak sektöre özel tahkim eğitimleri düzenlenmelidir.

• Yabancı tahkim merkezlerine nazaran daha düşük maliyet, hızlı süreç ve yerel bilgi avantajı daha etkin tanıtılmalıdır.

---

SONUÇ

İstanbul Tahkim Merkezi, deniz ticareti uyuşmazlıklarının çözümünde yerel ve bölgesel bir tahkim üssü olmaya adaydır. Uluslararası standartlarla uyumlu kuralları, uzman hakem kadrosu ve hızlandırılmış yargılama usulleri ile ISTAC, Türk denizcilik sektörüne ekonomik, hızlı ve etkili uyuşmazlık çözüm imkânı sunmaktadır.

Özellikle İstanbul’un lojistik üs olma vizyonuyla birlikte ISTAC’ın deniz hukuku ihtilaflarında aktif rol üstlenmesi, Türkiye’nin hukuk ihracatı potansiyelini de artıracaktır.