Deniz Ticareti Hukukunda Yolcuyu Sağ ve Salim Olarak Taşıma Borcu

Deniz ticareti, yalnızca yüklerin değil, yolcuların da güvenli taşınmasını kapsayan geniş bir hukuk alanıdır. Yolcunun gemiyle seyahati sırasında en temel beklenti, varış limanına sağ ve salim olarak ulaşmaktır. Bu beklenti, hukuki açıdan taşıyanın en temel borcu olan “yolcuyu sağ ve salim olarak taşıma borcu” olarak tanımlanır.

Türk Ticaret Kanunu (TTK), uluslararası sözleşmeler ve Yargıtay kararları, bu borcu ayrıntılı biçimde düzenlemiş; yolcu güvenliğini taşıyıcının birincil sorumluluklarından biri haline getirmiştir.

---

Yolcuyu Sağ ve Salim Olarak Taşıma Borcunun Hukuki Dayanağı

Türk Ticaret Kanunu

TTK m. 1248 ve devamı hükümlerinde yolcu taşımaları ayrıntılı biçimde düzenlenmiştir.

• TTK m. 1255: Taşıyan, yolcunun ölümünden veya yaralanmasından sorumludur.
• Bu sorumluluk, yolculuğun başlangıcından bitimine kadar devam eder.
• Taşıyan, ancak kusursuzluğunu ispat ederek bu sorumluluktan kurtulabilir.

Uluslararası Düzenlemeler

• Athens Convention (1974 ve 2002 Protokolü): Yolcunun gemi seyahati sırasında sağ ve salim taşınmasını uluslararası düzeyde güvence altına alır.
• Sözleşme, yolcunun ölümü veya yaralanması halinde taşıyanın tazminat sorumluluğunu öngörür.
• Kast ve ağır kusur halinde sorumluluk sınırsızdır.

---

Borcun Kapsamı

“Yolcuyu sağ ve salim olarak taşıma borcu”, sadece yolcunun fiziki varışını değil, yolculuk boyunca can güvenliği, sağlık ve esenliğinin korunmasını da kapsar.

1. Gemi Güvenliği: Geminin denize ve sefere elverişli olması gerekir.
2. Yeterli Personel: Eğitimli ve ehliyetli personel bulundurulması zorunludur.
3. Sağlık Hizmetleri: Gemide yeterli sağlık ve ilk yardım imkânlarının bulunması gerekir.
4. Hijyen ve Gıda Güvenliği: Zehirlenme ve hastalık risklerini önleyici tedbirler alınmalıdır.
5. Kazalara Karşı Önlemler: Can yelekleri, yangın söndürme cihazları, alarm sistemleri.

---

Taşıyanın Sorumluluk Esası

Taşıyanın sorumluluğu, kusur karinesine dayanır:

• Yolcu ölür veya yaralanırsa, taşıyan kusurlu kabul edilir.
• Taşıyan, ancak zararın kendi kusurundan kaynaklanmadığını ispat ederek sorumluluktan kurtulabilir.
• İspat yükü taşıyana aittir.

---

Sorumluluk Sınırları

Taşıyanın yolcuyu sağ ve salim taşıma borcundan doğan sorumluluğu SDR (özel çekme hakkı) üzerinden belirlenen limitlerle sınırlandırılmıştır.

• Yolcunun ölümü veya yaralanması halinde ödenecek tazminat belirli SDR limitiyle sınırlıdır.
• Ancak taşıyanın kastı veya ağır kusuru varsa bu sınır ortadan kalkar.

---

Tazminat Rejimi

Yolcunun ölümü veya yaralanması halinde tazminat üç başlık altında toplanır:

1. Maddi Tazminat: Tedavi masrafları, cenaze giderleri, gelir kaybı, destekten yoksun kalma tazminatı.
2. Manevi Tazminat: Ölüm veya yaralanma nedeniyle duyulan acı ve üzüntü için.
3. Ek Masraflar: Nakil, bakım ve refakatçi giderleri.

---

Yargıtay Kararlarında Yolcunun Sağ ve Salim Taşınması

Yargıtay, yolcunun güvenliği konusunda taşıyıcının geniş sorumluluğunu teyit eden kararlar vermiştir:

• Yolcunun güvertede kayarak yaralanması halinde taşıyan sorumlu tutulmuştur.
• Gemide gıda zehirlenmesi sonucu yolcunun zarar görmesi, taşıyanın özen borcunu ihlal ettiği kabul edilmiştir.
• Yangın ve benzeri kazalarda yolcuların zarar görmesinde, taşıyan gerekli güvenlik tedbirlerini almadığı için sorumlu bulunmuştur.

Bu içtihatlar, yolcunun güvenliğinin taşıyan açısından objektif bir özen borcu olduğunu göstermektedir.

---

Sigorta Boyutu

Yolcunun sağ ve salim taşınmasını güvence altına almak için sigorta mekanizması devreye girer:

• Zorunlu Sorumluluk Sigortası: Athens Convention ve TTK gereği yolcu taşımalarında taşıyanın sorumluluk sigortası yaptırması zorunludur.
• P&I Sigortaları: Yolcu ölümü, yaralanması ve bagaj zararları için geniş kapsamlı teminat sağlar.
• Seyahat Sigortaları: Yolcuların kendi yaptırdığı bireysel sigortalar ek güvence oluşturur.

---

Uygulamadaki Örnekler

1. Feribot Kazaları: Yolcuların yaralanması veya ölümü halinde taşıyan sorumlu olur.
2. Kruvaziyer Seyahatleri: Sağlık hizmetlerinin yetersizliği nedeniyle yolcuların zarar görmesi tazminat sebebidir.
3. Gıda Zehirlenmeleri: Gemide verilen yemeklerden kaynaklı zararlar taşıyanın sorumluluğunu doğurur.
4. Hijyen Eksiklikleri: Salgın hastalıkların yayılmasına yol açan ihmaller de taşıyanın sorumluluğu kapsamındadır.

---

Sonuç

Yolcuyu sağ ve salim olarak taşıma borcu, deniz ticareti hukukunda taşıyanın en temel yükümlülüklerinden biridir.

• Taşıyan, yolcunun can güvenliğini sağlamak zorundadır.
• Ölüm veya yaralanma halinde sorumluluk kusur karinesine dayanır.
• Tazminat rejimi hem maddi hem de manevi zararları kapsar.
• Sorumluluk SDR ile sınırlandırılmıştır; ancak kast ve ağır kusur hallerinde sınırsızdır.
• Sigorta mekanizması, yolcuların zararlarının güvence altına alınmasında kritik rol oynar.

Sonuç olarak, yolcuyu sağ ve salim taşıma borcu, deniz taşımacılığında sadece sözleşmesel bir yükümlülük değil, aynı zamanda insan hayatını korumaya yönelik kamu düzenine ilişkin bir sorumluluktur.