Deniz Ticareti Hukukunda Yolculuğu Vaktinde Yapma Borcu

Deniz ticareti, hem ulusal hem de uluslararası düzeyde büyük önem taşıyan bir taşımacılık alanıdır. Yük taşımacılığında olduğu kadar yolcu taşımacılığında da tarafların hak ve borçları sıkı şekilde düzenlenmiştir. Yolcu taşımalarının temel unsurlarından biri de **“yolculuğu vaktinde yapma borcu”**dur.

Bu borç, yalnızca taşıyanın sözleşmesel yükümlülüklerinden biri değil, aynı zamanda yolcunun güvenliği ve menfaatleri açısından da kritik bir öneme sahiptir. Türk Ticaret Kanunu (TTK), uluslararası sözleşmeler ve Yargıtay kararları çerçevesinde bu yükümlülük ayrıntılı biçimde şekillendirilmiştir.

---

Yolculuğu Vaktinde Yapma Borcunun Hukuki Dayanağı

Türk Ticaret Kanunu

• TTK m.1248 ve devamı, yolcu taşımalarına ilişkin temel hükümleri içerir.
• Yolcu taşıma sözleşmesinde taşıyan, yolcuyu yalnızca sağ ve salim değil, aynı zamanda kararlaştırılan zamanda varış yerine ulaştırmakla yükümlüdür.
• Bu borcun ihlali, hem maddi hem de manevi tazminat sorumluluğu doğurabilir.

Uluslararası Düzenlemeler

• Athens Convention (1974/2002 Protokolü): Yolcu taşımalarında taşıyanın zamanında taşıma yükümlülüğünü güvence altına alır.
• SOLAS (1974): Denizde can güvenliği sözleşmesi, zamanında sefer yapmayı güvenlik açısından da zorunlu kılar.

---

Yolculuğu Vaktinde Yapma Borcunun Kapsamı

1. Seferin Başlama Zamanı
   Taşıyan, seferi sözleşmede belirlenen tarihte başlatmak zorundadır. Aksi halde gecikmeden sorumluluk doğar.
2. Yolculuğun Süresi
   Yolcunun varış limanına sözleşmede öngörülen süre içinde ulaşması gerekir. Gecikme, tazminat sorumluluğu doğurur.
3. Aktarmalı Yolculuklar
   Deniz yolculuğu başka taşımalarla bağlantılı ise (örneğin, tren veya uçak bağlantısı), taşıyanın zamanlama sorumluluğu daha da önemlidir.

---

Sorumluluk Rejimi

Kusur Karinesi

Yolculuğun zamanında yapılmaması halinde taşıyan kusurlu kabul edilir. Kusursuz olduğunu ispat ederse sorumluluktan kurtulabilir.

Mücbir Sebep

Fırtına, deniz kazası, savaş hali gibi olağanüstü durumlarda taşıyan gecikmeden sorumlu tutulmaz.

Tazminatın Kapsamı

• Yolcunun maddi zararları (otel masrafları, bağlantılı yolculukların iptali, iş kaybı).
• Manevi zararlar (tatilin iptali, seyahat keyfinin bozulması).

---

Yargıtay Kararları

Yargıtay kararlarında, yolculuğun zamanında yapılmaması halinde taşıyanın geniş sorumluluk altında olduğuna işaret edilmektedir.

• Yargıtay bir kararında, yolcunun gemi seferinin rötarı nedeniyle mağdur olması halinde taşıyanın maddi ve manevi tazminat ödemesi gerektiğini vurgulamıştır.
• Başka bir kararda ise, taşıyanın öngörülebilir gecikmeleri (bakım, teknik arıza gibi) önceden bildirmemesi sorumluluk doğurmuştur.

---

Sigorta Boyutu

Yolculuğun zamanında yapılmaması halinde doğan zararlar genellikle sorumluluk sigortaları kapsamında teminat altına alınır.

• Zorunlu sigortalar: Yolcu taşıyan işletmelerin yaptırdığı sigortalar, gecikme tazminatlarını da kapsayabilir.
• P&I Sigortaları: Gecikmeden doğan masrafları, yolcu şikâyetlerini ve hukuki giderleri güvence altına alır.
• Yolcu Seyahat Sigortaları: Bireysel yolcu sigortaları, gecikmelerden kaynaklanan zararları telafi edebilir.

---

Uygulamadaki Örnekler

1. Feribot Rötarları: İstanbul–Bandırma seferlerinde yaşanan gecikmeler nedeniyle yolcuların mağduriyeti.
2. Kruvaziyer Seyahatleri: Bağlantılı uçuşların kaçırılması halinde yolcuların zararları.
3. Uluslararası Seferler: Aktarmalı seyahatlerde gecikmelerin yol açtığı yüksek tazminatlar.

---

Yolculuğu Vaktinde Yapma Borcunun İhlalinde Sonuçlar

Deniz ticareti hukukunda taşıyanın en önemli borçlarından biri, yolcuyu sağ ve salim olarak taşımanın yanında, yolculuğu kararlaştırılan zamanda yapmaktır. Bu borcun ihlali halinde hem sözleşmesel hem de haksız fiile dayalı sonuçlar ortaya çıkar.

1. Tazminat Sorumluluğu

Yolculuğun zamanında yapılmaması, öncelikle tazminat sorumluluğu doğurur.

• Maddi Tazminat:

  • Yolcunun bağlantılı yolculuklarını (uçak, tren vb.) kaçırması,

  • Konaklama ve otel giderleri,

  • İş kaybı ve gelir kaybı gibi zararlar.

• Manevi Tazminat:

  • Tatil veya seyahat planlarının bozulması,

  • Uzun süreli beklemelerden kaynaklanan huzursuzluk,

  • Yolculuk keyfinin zedelenmesi.

Yargıtay uygulamasında, özellikle tatil amaçlı seyahatlerde manevi tazminata da hükmedildiği görülmektedir.

2. Sözleşmenin Feshi Hakkı

Gecikme ağır nitelikteyse yolcu, sözleşmeyi feshedebilir.

• Yolcu, yolculuğa çıkmaktan vazgeçebilir ve ödediği bedelin iadesini talep edebilir.

• Eğer yolculuk amacına ulaşamayacak derecede gecikmişse (örneğin, yolcunun düğün veya kongreye yetişememesi), fesih hakkı doğar.

3. Bedel İndirimi

Gecikme yolculuğun niteliğini olumsuz etkilediği halde yolcu seyahati sürdürmüşse, taşıma ücretinde indirim talep edebilir.
Örneğin, kruvaziyer seyahatinde belirli limanlara uğramanın gecikme nedeniyle gerçekleşmemesi halinde yolcu, bedel indirimi hakkına sahiptir.

4. İtibar ve Güven Kaybı

Taşıyan açısından gecikmeler, yalnızca tazminat sorumluluğu doğurmakla kalmaz; aynı zamanda ticari itibar kaybına yol açar. Özellikle rekabetin yüksek olduğu kruvaziyer ve feribot taşımacılığında zamanında hareket etmek, şirketin güvenilirliği açısından belirleyicidir.

5. Sigorta Kapsamında Sonuçlar

Taşıyanın gecikmeden doğan sorumluluğu, çoğu zaman P&I sigortaları veya özel sorumluluk sigortaları kapsamında değerlendirilir. Bu sayede yolcuların zararlarının daha hızlı tazmini sağlanır. Ancak, taşıyanın kasten veya ağır kusuruyla gecikmeye sebebiyet vermesi halinde sigorta şirketi rücu hakkını kullanabilir.

6. Mücbir Sebep Halleri

Taşıyan, ancak gecikmenin mücbir sebeplerden (örneğin şiddetli fırtına, savaş hali, beklenmedik teknik arıza) kaynaklandığını ispat ederse sorumluluktan kurtulabilir.
Buna rağmen, taşıyanın önceden önlem almaması veya gerekli bakımları yapmaması durumunda sorumluluğu devam eder.

7. Yargı Yolu ve Dava Süreci

Yolcular, gecikmeden doğan zararlarını Asliye Ticaret Mahkemeleri’nde tazminat davası yoluyla talep edebilirler. Ayrıca:

• Toplu yolcu mağduriyetlerinde tüketici mahkemeleri devreye girebilir.

• Uluslararası yolculuklarda ise Athens Convention hükümleri uygulanır.

---

Sonuç

Yolculuğu vaktinde yapma borcu, deniz ticareti hukukunda taşıyanın temel yükümlülüklerinden biridir.

• Taşıyan, yolcuyu yalnızca güvenli değil, aynı zamanda kararlaştırılan zamanda varış yerine ulaştırmak zorundadır.
• Kusur karinesi geçerlidir; taşıyan kusursuzluğunu ispat etmedikçe sorumludur.
• Maddi ve manevi tazminat talepleri gündeme gelebilir.
• Sigorta mekanizması, gecikmelerden doğan zararların telafisini sağlar.

Sonuç olarak, yolculuğu vaktinde yapma borcu, deniz ticaretinde yolcu haklarının korunması açısından en önemli güvencelerden biridir.