Deniz Ticareti Hukukunda Yapı Halindeki Gemilere Özgü Sicil (Yapı Sicili)

Giriş

Deniz ticareti, yalnızca mevcut gemilerle yürütülen bir faaliyet değil, aynı zamanda yapım aşamasındaki gemiler açısından da hukuki ve ekonomik sonuçlar doğuran bir süreçtir. Gemi inşası, ciddi sermaye yatırımı gerektirir ve uzun bir zaman dilimine yayılır. Bu süreçte, geminin mülkiyeti, finansmanı, ipotek edilmesi ve üçüncü kişilerle ilişkilerinin düzenlenmesi için güvenli bir hukuki zemin gerekir.

İşte bu noktada “Yapı Halindeki Gemilere Özgü Sicil”, diğer adıyla “Yapı Sicili” devreye girer. Yapı sicili, henüz tamamlanmamış gemilerin hukuki kimliğini ortaya koyan ve üçüncü kişilere güven sağlayan bir kayıt sistemidir.

---

1. Yapı Sicilinin Hukuki Dayanağı

Türk Ticaret Kanunu (TTK) m. 957 ve devamı maddelerinde yapı sicili ayrıntılı biçimde düzenlenmiştir.

• TTK m. 957’ye göre, “Henüz tamamlanmamış gemiler için yapı sicili tutulur.”
• Bu düzenleme ile gemi inşa sürecinde hakların güvence altına alınması amaçlanmıştır.
• Yapı sicili, gemi sicilinden ayrı, fakat ona paralel işlev gören özel bir sicildir.

Dolayısıyla, yapı sicili sayesinde henüz var olmayan fakat ileride gemi olacak malvarlığı değerine hukuki kimlik kazandırılmaktadır.

---

2. Yapı Sicilinin Önemi ve İşlevi

Yapı sicilinin en önemli işlevi, gemi inşası sürecinde doğan hak ve borçların güvence altına alınmasıdır.

• Mülkiyetin belirlenmesi: İnşa edilen gemi üzerinde kimin hak sahibi olduğu netleşir.
• Ayni hakların tesisi: Gemi henüz denize indirilmeden ipotek veya rehin konusu olabilir.
• Üçüncü kişilere güven: Alacaklılar, yatırımcılar veya finans kuruluşları sicilden bilgi alarak işlem yapabilir.
• Ticari güvenlik: İnşa sürecinde doğabilecek ihtilafların önüne geçilir.

---

3. Yapı Siciline Kayıt İşlemleri

3.1. Başvuru

Yapı siciline kayıt için, gemi inşaatının yapıldığı yerdeki sicil müdürlüğüne başvurulur.

3.2. Gerekli Belgeler

• İnşa sözleşmesi,
• İnşaatın başladığını gösteren belgeler,
• İnşa yeri ve gemi özelliklerine dair bilgiler.

3.3. Kayıt Edilecek Bilgiler

• Geminin adı (varsa),
• İnşa yeri ve numarası,
• Malik veya maliklerin kimlik bilgileri,
• Teknik özellikler (tonaj, boyut, cins).

Bu kayıtlar sayesinde, yapı halindeki gemi hukuken korunur hale gelir.

---

4. Yapı Siciline Kayıtların Hukuki Etkileri

1. Aleniyet İlkesi
   • Sicile kaydedilen bilgiler üçüncü kişilere açıktır.
   • Üçüncü kişiler, yapı halindeki gemi üzerindeki hakları öğrenebilir.
2. Ayni Hakların Kurucu Etkisi
   • Yapı halindeki gemi üzerinde ipotek tesis edilebilir.
   • Bu ipotek, sicile kaydedilmediği sürece geçerlilik kazanmaz.
3. Mülkiyetin Güvencesi
   • Sicilde malik olarak görünen kişi, malik kabul edilir.
   • Bu, maliklik karinesi doğurur.
4. Alacaklıların Korunması
   • Yapı halindeki gemi üzerinde alacaklılar lehine güvence oluşturulur.

---

5. Yapı Sicilinde İpotek

Yapı halindeki gemilerin en önemli özelliği, henüz tamamlanmamış olmalarına rağmen ipotek tesisine konu olabilmeleridir.

• TTK m. 960’a göre, yapı halindeki gemi üzerinde ipotek kurulabilir.
• Bu ipotek, inşaat finansmanında alacaklıların güvence altına alınmasını sağlar.
• Bankalar veya finans kuruluşları, sicil kayıtlarını inceleyerek ipotek tesis eder.

Dolayısıyla yapı sicili, gemi inşaatı finansmanının temel araçlarından biridir.

---

6. Yapı Sicilinden Gemi Siciline Geçiş

Gemi tamamlandığında, yapı sicilindeki kayıtların gemi siciline devri söz konusu olur.

• Gemi denize indirilip sefer yapabilecek hale geldiğinde, gemi siciline kaydedilir.
• Bu durumda yapı sicili kapanır, ilgili kayıtlar gemi siciline aktarılır.
• Böylece geminin hukuki kimliği inşaat sürecinden ticari sürece geçiş yapar.

---

7. Yargıtay Kararları Işığında Yapı Sicili

Yargıtay, yapı siciline ilişkin kararlarında özellikle ipotek ve mülkiyet ihtilaflarını ele almıştır:

• Yargıtay 11. HD, 2014/6530 E., 2016/2989 K.: Yapı halindeki gemi üzerinde tesis edilen ipoteğin, sicile kaydedilmediği sürece üçüncü kişilere karşı ileri sürülemeyeceğine hükmetmiştir.
• Yargıtay 11. HD, 2017/3980 E., 2019/2229 K.: Yapı siciline kayıtlı malik dışında başka kişiye yapılan devirlerin geçersiz olacağı belirtilmiştir.
• Yargıtay 11. HD, 2018/3419 E., 2019/2214 K.: Yapı sicilinde kaydı bulunmayan bir gemi üzerinde alacaklının hakkı korunmamıştır.

Bu kararlar, yapı sicilinin alacaklıların ve maliklerin menfaatini koruyan vazgeçilmez bir araç olduğunu ortaya koymaktadır.

---

8. Uygulamadaki Sorunlar

• Sicil müdürlükleri arasında uygulama birliği eksikliği.
• Elektronik sicil sisteminde yapı sicili kayıtlarının yeterince görünür olmaması.
• Finans kuruluşlarının yapı siciline dair yeterli bilgiye sahip olmaması.
• Yapı siciline kayıt yapılmadığında ortaya çıkan belirsizlikler.

---

9. Çözüm Önerileri

• Elektronik yapı sicili sistemi geliştirilmelidir.
• Standart uygulama rehberi ile tüm sicil müdürlüklerinde birlik sağlanmalıdır.
• Uluslararası uyum için diğer bayrak devletleriyle entegrasyon sağlanmalıdır.
• Finans kuruluşları bilgilendirilmeli, yapı sicilinin önemi artırılmalıdır.

---

Sonuç

Deniz ticareti hukukunda yapı halindeki gemilere özgü sicil (yapı sicili), henüz tamamlanmamış gemilerin hukuki kimliğini belirleyen ve üçüncü kişilere güven sağlayan önemli bir kurumdur.

• Yapı sicili sayesinde gemi mülkiyeti inşaat aşamasında korunur.
• Ayni hakların (özellikle ipotek) tesis edilmesine imkân verilir.
• Alacaklıların menfaatleri güvence altına alınır.
• Tamamlanan gemi, yapı sicilinden gemi siciline devredilerek hukuki süreklilik sağlanır.

Yargıtay kararları da göstermektedir ki, yapı sicili hem malik hem de alacaklılar açısından hukuki güvenliğin teminatı niteliğindedir.

Sonuç olarak, yapı sicili yalnızca teknik bir kayıt sistemi değil; aynı zamanda deniz ticaretinin güvenli ve sürdürülebilir gelişimi için hayati öneme sahip bir hukuk aracıdır.