Deniz Ticareti Hukukunda Yangın

Giriş

Deniz taşımacılığı, doğası gereği pek çok riski bünyesinde barındırır. Fırtına, çatma, teknik arıza, korsan saldırısı gibi tehlikelerin yanı sıra yangın, deniz taşımacılığında en önemli risklerden biridir. Gemi yangınları, yalnızca yükün değil, geminin ve mürettebatın da hayatını tehdit eder. Bu nedenle yangın, hem deniz ticareti hukukunda hem de sigorta hukukunda özel düzenlemelere konu olmuştur.

Türk Ticaret Kanunu (TTK), yangını taşıyanın mutlak sorumsuzluk sebeplerinden biri olarak düzenlemiş; ancak taşıyanın kastı veya ağır kusuru halinde bu korumanın uygulanamayacağını kabul etmiştir. Uluslararası sözleşmeler de benzer şekilde yangına ilişkin hükümler getirmiştir.

---

1. Yangın Kavramı

1.1. Tanım

Deniz ticareti hukukunda yangın, gemide çıkan ve yük, gemi veya mürettebat açısından tehlike doğuran kontrol dışı yanma olayıdır.

1.2. Özellikleri

• Kendiliğinden veya dış etkilerle başlayabilir.
• Mürettebatın ihmalinden kaynaklanabileceği gibi, teknik arızalar veya dış saldırılar sonucu da çıkabilir.
• Çoğu durumda zincirleme etkiler doğurarak büyük zararlara sebep olur.

---

2. Yangının Hukuki Niteliği

TTK m. 1182/1 uyarınca, gemide çıkan yangın sonucu meydana gelen zararlardan taşıyan sorumlu tutulmaz. Bu hüküm, mutlak sorumsuzluk sebebidir.

Bunun anlamı şudur:

• Yangın meydana geldiğinde, taşıyan kusursuzluğunu ispatlamak zorunda değildir.
• Zararın kaynağı yangın olduğu sürece taşıyan otomatik olarak sorumluluktan kurtulur.

---

3. Mutlak Sorumsuzluk Sebebi Olarak Yangın

3.1. Genel Kural

Yangın, taşıyanı sorumluluktan kurtaran istisnai bir durumdur. Yük sahibinin zararının karşılanması genellikle sigorta üzerinden sağlanır.

3.2. İstisnalar

Taşıyanın şu hallerde sorumluluğu devam eder:

• Yangının taşıyanın kastıyla çıkarılması,
• Taşıyanın ağır kusur veya şahsi ihmali,
• Yangına sebep olan ihmalin gemiyi sefere elverişli hale getirme borcunun ihlalinden kaynaklanması.

3.3. Mürettebat Kusuru

Mürettebatın kusuruyla çıkan yangında dahi taşıyan sorumlu tutulmaz. Bu durum, yük sahiplerini koruma açısından tartışmalı olsa da TTK ve Lahey-Visby Kuralları’nın açık hükmüdür.

---

4. Uluslararası Düzenlemelerde Yangın

4.1. Lahey-Visby Kuralları

Yangını taşıyanın sorumsuzluk halleri arasında saymıştır. Ancak kast ve ağır kusur halinde sorumluluk devam eder.

4.2. Hamburg Kuralları

Taşıyanın sorumluluğunu genişletmiş, yangında da kusursuzluk ispatı aramıştır. Yani taşıyan, yangının önlenemez bir sebepten kaynaklandığını ispatlamak zorundadır.

4.3. Rotterdam Kuralları

Modern yaklaşımı benimseyerek yangın konusunda taşıyanın özen yükümlülüğünü ağırlaştırmıştır.

---

5. Yangın ile İlgili Sigorta Boyutu

5.1. Yük Sigortası

Yük sahipleri, yangın riskini genellikle yük sigortasıyla güvence altına alır.

5.2. P&I Kulüpleri

Taşıyanın sorumluluğunu karşılayan koruma ve tazmin sigortaları (P&I), yangın sonucu doğan üçüncü kişi zararlarını kapsar.

5.3. Gemi Sigortası

Yangından doğan gemi zararları, deniz sigortası kapsamında karşılanır.

---

6. Yargıtay Kararları Işığında Yangın

Yargıtay uygulamasında:

• Gemide çıkan yangından taşıyanın sorumlu tutulamayacağı, TTK’ya paralel şekilde kabul edilmiştir.
• Ancak taşıyanın gemiyi sefere elverişli hale getirmemesi (örneğin, yangın söndürme sistemlerinin çalışmaması) halinde sorumluluğun devam edeceği belirtilmiştir.
• Yük sahibinin tazminat talebi çoğu zaman reddedilmiş, zarar sigorta üzerinden karşılanmıştır.

---

7. Uygulamada Ortaya Çıkan Sorunlar

7.1. Yangının Kaynağının Tespiti

Yangının mürettebat ihmali, taşıyanın ağır kusuru veya teknik arızadan kaynaklanıp kaynaklanmadığı tartışmalıdır.

7.2. Elverişsizlik ile Yangın Ayrımı

Geminin elverişsizliği nedeniyle çıkan yangınlarda, taşıyanın sorumluluğu devam eder. Bu ayrım uygulamada sıkça sorun yaratmaktadır.

7.3. Sigorta Uyuşmazlıkları

Yangın zararının yük sigortası mı, taşıyanın sorumluluk sigortası mı kapsamında olduğu tartışma konusudur.

7.4. Uluslararası Farklılıklar

Lahey-Visby, Hamburg ve Rotterdam Kuralları arasındaki farklar, özellikle çok uluslu taşımacılıkta uyuşmazlık yaratmaktadır.

---

8. Değerlendirme

• Yangın, TTK’da taşıyanın mutlak sorumsuzluk sebebi olarak düzenlenmiştir.
• Bu düzenleme, taşıyan lehine olup yük sahibinin korunmasını sigorta sistemine bırakmaktadır.
• Yargıtay, taşıyanın kastı veya ağır kusuru dışında yangından dolayı sorumlu tutulamayacağı yönünde kararlar vermektedir.
• Ancak uluslararası eğilim, Hamburg ve Rotterdam Kuralları ile yangında taşıyanın sorumluluğunu genişletme yönündedir.

---

Sonuç

Deniz ticareti hukukunda yangın, taşıyanın mutlak sorumsuzluk sebeplerinden biridir.

• Taşıyan, yangından doğan zararlardan kural olarak sorumlu tutulmaz.
• Ancak taşıyanın kastı, ağır kusuru veya geminin elverişsizliği söz konusuysa sorumluluk doğar.
• Uygulamada yük sahipleri, yangın riskine karşı sigorta yoluna başvurmakta; Yargıtay içtihatları da bu doğrultuda gelişmektedir.

Sonuç olarak, yangın, deniz ticareti hukukunda hem taşıyanın sorumluluğu hem de sigorta ilişkileri bakımından kritik bir kavramdır. Türk hukuku, Lahey-Visby geleneğini sürdürerek taşıyan lehine bir düzenleme benimsemiş olsa da uluslararası eğilim yük sahiplerini daha fazla koruma yönündedir.

Gözdenur Turna