Deniz Ticareti Hukukunda Türk Uluslararası Gemi Sicilinin Amacı

Giriş

Deniz taşımacılığı, dünya ticaretinin en büyük payını elinde bulunduran ve stratejik öneme sahip bir sektördür. Türkiye, üç tarafı denizlerle çevrili olması, boğazlara sahip jeopolitik konumu ve köklü denizcilik geleneğiyle küresel deniz ticaretinde önemli bir potansiyele sahiptir. Ancak bu potansiyelin etkin şekilde değerlendirilebilmesi için yalnızca coğrafi avantajlar yeterli değildir. Hukuki düzenlemeler, ekonomik teşvikler ve rekabetçi gemi sicil sistemleri de büyük önem taşır.

Bu ihtiyaçlardan hareketle 4490 sayılı Türk Uluslararası Gemi Sicili Kanunu 1999 yılında yürürlüğe girmiştir. Böylece, uluslararası rekabet koşullarına uyum sağlayan, Türk bayraklı gemilerin avantajlarını artıran ve denizcilik sektörünü teşvik eden özel bir sicil sistemi kurulmuştur. Türk Uluslararası Gemi Sicili (TUGS), yalnızca teknik bir kayıt sistemi değil; aynı zamanda Türk deniz ticaret filosunu güçlendirmeyi, vergi ve işletme avantajlarıyla sektörü desteklemeyi amaçlayan stratejik bir düzenlemedir.

---

1. Türk Uluslararası Gemi Sicilinin Hukuki Dayanağı

• 4490 sayılı Türk Uluslararası Gemi Sicili Kanunu, 10 Aralık 1999 tarihinde kabul edilmiştir.
• Kanunun amacı, Türk deniz ticaret filosunun gelişimini desteklemek ve Türk bayraklı gemilerin uluslararası rekabet gücünü artırmaktır.
• TUGS, Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı’na bağlı olarak İstanbul ve İzmir müdürlükleri nezdinde yürütülmektedir.

Dolayısıyla TUGS, klasik gemi siciline alternatif değil, tamamlayıcı ve teşvik edici bir özel sicil niteliği taşır.

---

2. Türk Uluslararası Gemi Sicilinin Amacı

2.1. Türk Bayraklı Gemilerin Rekabet Gücünü Artırmak

Uluslararası denizcilik sektöründe gemiler genellikle “açık sicil” (open registry) uygulamalarına yönelmektedir. Çünkü bu siciller vergi avantajı, düşük maliyet ve daha esnek çalışma koşulları sunar. Panama, Liberya, Malta gibi ülkeler bu konuda öne çıkmaktadır.

Türkiye, bu rekabet karşısında kendi filosunu güçlendirmek amacıyla TUGS’u kurmuştur. Amaç; Türk bayraklı gemilerin cazibesini artırmak ve armatorların yabancı bayraklara yönelmesini engellemektir.

2.2. Vergi ve Harç Muafiyetleri Sağlamak

TUGS’un en önemli amacı, gemi sahiplerine ve işletmecilerine ekonomik teşvikler sunmaktır:

• Gelir ve kurumlar vergisinden muafiyet,
• Damga vergisi, harç ve resim muafiyeti,
• Mürettebatın ücretlerinden gelir vergisi kesilmemesi.

Bu teşvikler sayesinde, gemi işletmeciliği daha cazip hale getirilmiştir.

2.3. Türk Deniz Ticaret Filosunu Güçlendirmek

Amaçlardan biri de Türk deniz ticaret filosunu büyütmek ve yenilemektir. Uluslararası rekabette modern ve güçlü bir filo, ekonomik bağımsızlık açısından da önemlidir.

2.4. Yabancı Yatırımları ve Finansmanı Teşvik Etmek

TUGS’a kayıtlı gemiler üzerinde ipotek tesis edilebilmesi, bankaların ve finans kuruluşlarının bu gemilere yatırım yapmasını kolaylaştırır. Böylece hem yerli hem de yabancı yatırımcılar için Türk denizcilik sektörü cazip hale gelir.

2.5. Mürettebat ve Çalışan Haklarını Desteklemek

TUGS, yalnızca gemi sahipleri için değil, aynı zamanda çalışanlar için de kolaylık sağlar:

• Sosyal güvenlik primlerinde avantaj,
• Gelir vergisi kesintisinin kaldırılması,
• Daha esnek çalışma koşulları.

Bu yönüyle TUGS, denizcilik sektöründe istihdamı da teşvik eder.

---

3. TUGS ile Klasik Gemi Sicili Arasındaki Farklar

Özellik	Klasik Gemi Sicili	Türk Uluslararası Gemi Sicili (TUGS)
Amaç	Ulusal gemilerin kaydı	Uluslararası rekabeti artırmak
Vergi Muafiyeti	Yok	Var
Kayıt Kapsamı	Türk malikleri ve Türkiye’de inşa edilen gemiler	Yurt dışında inşa edilen gemiler de dahil
Bayrak	Türk Bayrağı	Türk Bayrağı
İdari İşlem	Daha bürokratik	Daha hızlı ve esnek

---

4. Yargıtay Kararları Işığında TUGS’un Amacı

Yargıtay, TUGS’un amacına uygun olarak çeşitli kararlar vermiştir:

• Yargıtay 11. HD, 2015/4123 E., 2017/5867 K.: TUGS’un, Türk deniz ticaret filosunu güçlendirmek için özel bir sicil olduğu vurgulanmıştır.
• Yargıtay 11. HD, 2016/4891 E., 2017/4389 K.: TUGS’a kayıtlı gemilerin Türk bayrağı çekme hakkı bulunduğu ve bunun uluslararası hukuki sonuç doğurduğu belirtilmiştir.
• Yargıtay 11. HD, 2018/3425 E., 2019/2220 K.: Vergi avantajlarının yalnızca TUGS’a kayıtlı gemilere özgü olduğu, bu muafiyetin diğer sicillere uygulanamayacağı hüküm altına alınmıştır.

---

5. Uygulamadaki Sorunlar

Her ne kadar TUGS önemli avantajlar sunsa da uygulamada bazı sorunlar yaşanmaktadır:

• Uluslararası camiada bilinirliğinin yeterli olmaması,
• Çifte sicil (klasik sicil ve TUGS) uygulamasında karmaşa,
• Vergi teşviklerinin bazı durumlarda bürokratik engellere takılması,
• Yabancı yatırımcıların TUGS’a yönelik ilgisinin sınırlı kalması.

---

6. Çözüm Önerileri

• Tanıtım: TUGS’un uluslararası denizcilik sektöründe daha etkin tanıtılması gerekir.
• Dijitalleşme: Sicil kayıtları tamamen elektronik ortama taşınmalıdır.
• Uygulama birliği: Çifte sicil sorunlarını gidermek için net düzenlemeler yapılmalıdır.
• Yatırımcı dostu ortam: Yabancı sermayenin ilgisini artıracak ek teşvikler sağlanmalıdır.

---

Sonuç

Deniz ticareti hukukunda Türk Uluslararası Gemi Sicilinin amacı, yalnızca bir kayıt sistemi oluşturmak değil; aynı zamanda Türk denizcilik sektörünü uluslararası rekabette güçlendirmek, gemi sahiplerine ekonomik avantajlar sunmak, yabancı yatırımları teşvik etmek ve Türk bayraklı gemi sayısını artırmaktır.

• Vergi muafiyetleri,
• Kolay kayıt işlemleri,
• Türk bayrağı çekme hakkı,
• Uluslararası finansmana erişim imkânı

sayesinde TUGS, denizcilik sektörünün gelişiminde stratejik bir araç haline gelmiştir.

Yargıtay kararları da bu sistemin amacının, Türk deniz ticaret filosunu korumak ve büyütmek olduğunu teyit etmektedir.

Sonuç olarak, TUGS’un amacı yalnızca teknik bir sicil tutmak değil; Türkiye’yi denizcilikte daha güçlü, daha rekabetçi ve daha etkin bir aktör haline getirmektir.