Deniz Ticareti Hukukunda Tescili Caiz Olmayan (Sicile Tescil Edilemeyen) Gemiler

Giriş

Deniz ticareti hukukunda gemilerin sicile tescili, hukuki güvenlik ve ticari şeffaflığın sağlanması açısından büyük önem taşır. Tescil sayesinde geminin mülkiyeti, üzerinde kurulan ayni haklar, ipotekler ve malik değişiklikleri üçüncü kişiler nezdinde geçerli hale gelir. Ancak Türk Ticaret Kanunu, her deniz aracının sicile tescil edilmesini zorunlu tutmamıştır. Bazı deniz araçları yapısal, fonksiyonel veya hukuki nedenlerle sicile kaydedilemez. Bunlara tescili caiz olmayan gemiler denir.

---

Sicile Tescilin Hukuki Çerçevesi

1. Genel Olarak

TTK m. 952’ye göre her gemi, milli gemi siciline kaydedilir. Ancak bu kuralın istisnaları vardır. Kanun koyucu, bazı araçların gemi siciline tescil edilemeyeceğini düzenlemiştir.

2. Tescilin Amacı

• Geminin hukuki kimliğini belirlemek,
• Mülkiyet ve ayni hakları şeffaflaştırmak,
• Üçüncü kişilere güven sağlamak,
• Bayrak hakkı kazandırmak.

Bu amaçlara hizmet etmeyen veya niteliği gereği bu sisteme dahil edilmesi uygun olmayan deniz araçları için tescil mümkün değildir.

---

Tescili Caiz Olmayan Gemilerin Tanımı

Tescili caiz olmayan gemiler, hukuken gemi sayılmakla birlikte sicile tescil edilmesi zorunlu olmayan veya fiilen tescile kabul edilmeyen deniz araçlarıdır.

• Türk Ticaret Kanunu ve Gemi Sicil Tüzüğü, tescili caiz olmayan gemilere dair özel hükümler getirmiştir.
• Bu gemiler üzerinde mülkiyet, ipotek veya rehin hakkı kurulamaz; dolayısıyla ticari işlemlerde teminat aracı olamazlar.

---

Tescili Caiz Olmayan Gemiler

1. Küçük Kürekli ve Motorsuz Tekneler

• Sandal, kayık, sal gibi kürekle hareket eden küçük deniz araçları sicile tescil edilemez.
• Çünkü bunlar basit kullanım amaçlı olup ekonomik değerleri sınırlıdır.

2. 18 Groston Altındaki Küçük Tekneler

• Normalde gemi sayılan, ancak 18 grostonun altındaki küçük tekneler, milli gemi siciline kaydedilemez.
• Bu tekneler için ayrı bir küçük tekne sicili tutulur.

3. Şişme Bot ve Benzeri Araçlar

• Şişme botlar, can kurtarma araçları, sörf tahtaları ve benzeri spor veya hobi amaçlı araçlar sicile kaydedilemez.

4. Askeri Gemiler

• Savaş gemileri ve tamamen devlete ait olup kamu hizmetinde kullanılan gemiler, ticari sicile kaydedilmez.
• Bu gemiler, uluslararası hukuka göre dokunulmazlığa sahiptir ve özel hukuk hükümlerine tabi değildir.

5. İç Su Araçları

• Nehir, göl veya barajlarda kullanılan, deniz seyrüseferine elverişli olmayan tekneler gemi siciline kaydedilemez.

---

Tescili Caiz Olmayan Gemilerin Hukuki Sonuçları

1. Sicile Kaydedilemezlik

Bu araçların gemi siciline kaydı mümkün olmadığından, sicile güven ilkesi bu araçlar bakımından uygulanmaz.

2. Ayni Hakların Kurulamaması

• İpotek, rehin veya intifa hakkı bu araçlar üzerinde tesis edilemez.
• Bu da finansman ve kredi işlemlerinde teminat olarak kullanılamayacakları anlamına gelir.

3. Bayrak Hakkı

Milli gemi siciline kayıtlı olmadıkları için, Türk bayrağı çekme hakkı bakımından sınırlı durumdadırlar. Bazı küçük tekneler yalnızca ruhsatla faaliyet gösterebilir.

4. Sigorta İşlemleri

Bu araçlar genellikle basit sigorta poliçeleri ile korunur. Ticari gemiler gibi ayrıntılı deniz sigortası hükümlerine tabi değildirler.

---

Yargıtay İçtihatlarında Tescili Caiz Olmayan Gemiler

Yargıtay kararlarında, tescili caiz olmayan gemilere ilişkin önemli noktalar vurgulanmıştır:

• Yargıtay 11. Hukuk Dairesi, kürekle çalışan bir teknenin sicile kaydının mümkün olmadığını ve bu nedenle ipotek kurulamayacağını belirtmiştir.
• Başka bir kararında, 18 groston altındaki bir balıkçı teknesinin milli gemi siciline değil, küçük tekne siciline kaydedilmesi gerektiğini vurgulamıştır.
• Hukuk Genel Kurulu, savaş gemilerinin kamu malı niteliğinde olduğunu, ticari sicile kaydedilemeyeceğini açıkça ifade etmiştir.

---

Doktrindeki Görüşler

Öğretide, tescili caiz olmayan gemilerin sınırları tartışılmıştır.

• Bazı yazarlar, sadece ekonomik değeri düşük araçların sicile kaydedilmemesi gerektiğini savunur.
• Diğer görüşe göre, kamu hizmetinde kullanılan gemilerin de sicile kaydedilmemesi isabetlidir; çünkü bunlar özel hukuk ilişkilerine konu olamaz.

Türk hukukunda genel kabul gören yaklaşım, küçük tekneler ve kamu hizmetine özgülenmiş gemilerin tescile konu olamayacağı yönündedir.

---

Uluslararası Hukukta Tescili Caiz Olmayan Gemiler

Uluslararası deniz hukukunda da her aracın sicile kaydı öngörülmemiştir:

• 1982 BM Deniz Hukuku Sözleşmesi (UNCLOS), devletlerin kendi gemi sicillerini tutma yükümlülüğünü düzenlerken, küçük tekneler ve kamu hizmeti gemilerini kapsam dışında bırakmıştır.
• Birçok ülke, küçük tekneler için ayrı bir “küçük tekne sicili” öngörmüş veya basit ruhsat sistemi ile yetinmiştir.

---

Ekonomik ve Ticari Değerlendirme

Tescili caiz olmayan gemiler, ticari ve ekonomik açıdan sınırlı bir rol oynar:

• Finansman: Bankalar bu araçları ipotek teminatı olarak kabul etmez.
• Ticari İşlev: Küçük balıkçı tekneleri, kıyı taşımacılığı ve hobi amaçlı araçlar ticari güvence sağlamaz.
• Sigorta: Küçük ölçekli sigorta poliçeleri ile korunabilir.
• Uluslararası Ticaret: Bu araçların çoğu uluslararası sefer yapmaz; bu nedenle küresel ölçekte sicile kayıtları aranmaz.

---

Sonuç

Deniz ticareti hukukunda gemilerin sicile kaydı, ticari güvenliğin temelini oluşturur. Ancak bazı araçların sicile tescil edilmesi caiz değildir. Türk Ticaret Kanunu ve Gemi Sicil Tüzüğü uyarınca; kürekle çalışan küçük tekneler, 18 groston altındaki araçlar, şişme bot ve benzeri hobi araçları, savaş gemileri ve iç su araçları milli gemi siciline kaydedilemez.

Bu araçlar üzerinde ipotek veya rehin hakkı kurulamaz, ticari sicil güvencesinden yararlanamazlar. Yargıtay kararları ve uluslararası hukuk düzenlemeleri de bu yaklaşımı teyit etmektedir.

Sonuç olarak, tescili caiz olmayan gemiler; hukuken gemi sayılmakla birlikte, ekonomik ve ticari işlevleri sınırlı olan araçlardır. Bu düzenleme, deniz ticaretinde hem hukuki güvenliği sağlamakta hem de gereksiz sicil yükünü önlemektedir.