Deniz Ticareti Hukukunda Taşıyanın Borçları

Deniz taşımacılığı, dünya ticaretinin ve yolcu taşımacılığının en önemli unsurlarından biridir. Bu alanda en temel aktörlerden biri olan taşıyan, üstlendiği sorumluluklar ile deniz ticaretinin güvenli, düzenli ve adil biçimde işlemesini sağlar. Taşıyanın borçları, hem Türk Ticaret Kanunu (TTK) hem de uluslararası sözleşmeler ve Yargıtay kararları ile detaylı biçimde düzenlenmiştir.

---

Taşıyan Kavramı

• Yük taşımasında: Navlun sözleşmesini imzalayan, yükü taşımayı üstlenen kişidir.
• Yolcu taşımalarında: Yolcuyu gemiyle taşımayı taahhüt eden kişi veya işletmedir.
• Fiilî taşıyan: Taşımayı fiilen yapan ancak sözleşmeyi imzalamayan üçüncü kişidir.

Taşıyan, sözleşme hükümlerini yerine getirmekle yükümlü olduğu gibi, ulusal ve uluslararası hukuk düzenlemelerine de tabidir.

---

Türk Ticaret Kanunu’nda Taşıyanın Borçları

TTK, hem yük taşıma hem de yolcu taşıma sözleşmeleri kapsamında taşıyanın borçlarını düzenlemiştir:

• TTK m. 1178 – 1197: Yük taşıma sözleşmelerinde taşıyanın borçları.
• TTK m. 1248 – 1262: Yolcu taşıma sözleşmelerinde taşıyanın borçları.

---

Taşıyanın Başlıca Borçları

1. Denize Elverişli Gemi Tahsis Etme Borcu

• Taşıyan, taşıma yapılacak gemiyi denize ve sefere elverişli hale getirmek zorundadır.
• Gemi; teknik olarak sağlam, yeterli donanım ve güvenlik sistemleriyle donatılmış olmalıdır.
• Ayrıca ehliyetli, deneyimli ve yeterli sayıda mürettebat bulundurulmalıdır.

---

2. Yükü Teslim Alma ve Teslim Etme Borcu

• Taşıyan, yükü taşıma sözleşmesine uygun biçimde teslim almak ve varış limanında teslim etmekle yükümlüdür.
• Yükün zıyaı (kaybı), hasarı veya geç tesliminden taşıyan sorumlu tutulur.
• Teslim sırasında konişmento düzenlemek de taşıyanın görevleri arasındadır.

---

3. Yolcuyu Sağ ve Salim Olarak Taşıma Borcu

• Yolcu taşımalarında taşıyan, yolcunun can güvenliğini sağlamakla yükümlüdür.
• Yolcunun ölümü veya yaralanması halinde taşıyan sorumludur.
• Bu sorumluluk, yolculuğun başlangıcından bitimine kadar devam eder.

---

4. Yolculuğu Vaktinde Yapma Borcu

• Taşıyan, yükü veya yolcuyu kararlaştırılan zamanda varış noktasına ulaştırmakla yükümlüdür.
• Gecikmeler, taşıyanın tazminat sorumluluğunu doğurur.
• Mücbir sebepler (fırtına, savaş, doğal afet) istisna teşkil eder.

---

5. Bagaj ve Eşyayı Koruma Borcu

• Yolcu taşımalarında yolcu bagajının güvenle taşınması taşıyanın borçları arasındadır.
• Bagajın kaybı, hasarı veya geç tesliminde taşıyan sorumlu olur.

---

6. Sözleşmeye Uygun Davranma Borcu

• Taşıyan, sözleşmede yer alan hükümlere riayet etmek zorundadır.
• Sözleşmeye aykırı olarak liman değişikliği veya güzergâh ihlali yapamaz.

---

7. Bilgilendirme Borcu

• Yolcu veya yük ilgililerine seferin başlaması, gecikme, rota değişikliği veya teknik sorunlar hakkında bilgi verilmesi gerekir.
• Bu borç, taraflar arasındaki güven ilişkisinin korunması açısından önemlidir.

---

Taşıyanın Borçlarını Yerine Getirmemesinin Sonuçları

1. Tazminat Sorumluluğu

• Yük kaybı veya hasarı,
• Yolcunun ölümü, yaralanması,
• Bagajın zıyaı veya geç teslimi,
• Yolculuğun gecikmesi halinde taşıyan tazminat ödemek zorunda kalır.

2. Sorumluluk Sınırları

• Tazminat, genellikle SDR (özel çekme hakkı) limitleriyle sınırlıdır.
• Ancak taşıyanın kasten veya ağır kusuruyla hareket etmesi halinde sınırsız sorumluluk doğar.

3. Sözleşmenin Feshi

• Taşıyanın borçlarını ağır ihlali halinde yük ilgilisi veya yolcu, sözleşmeyi feshedebilir.

---

Yargıtay Kararlarında Taşıyanın Borçları

Yargıtay, taşıyanın borçlarını sıkı şekilde uygulamaktadır:

• Denize elverişsiz gemi: Yargıtay, gemisini bakım yapmadan sefere çıkaran taşıyanı ağır kusurlu kabul etmiş ve sınırsız sorumluluğa hükmetmiştir.
• Yük hasarı: Yükün zarar görmesinde taşıyanın kusur karinesi esas alınarak tazminata hükmedilmiştir.
• Yolcu zararları: Yolcunun gemide kayarak yaralanmasında taşıyan, gerekli güvenlik önlemlerini almadığı için sorumlu tutulmuştur.

---

Sigorta Boyutu

Taşıyanın borçlarını yerine getirmemesi halinde doğan zararlar, genellikle sigorta mekanizmaları ile karşılanır.

• P&I Kulüpleri: Yolcu, yük ve çevre zararlarını kapsayan sorumluluk sigortalarıdır.
• Zorunlu sorumluluk sigortaları: Özellikle yolcu taşımalarında taşıyanların yaptırmak zorunda olduğu sigortalardır.
• Yolcu seyahat sigortaları: Yolcuların bireysel haklarını koruyan ek güvence sağlar.

---

Sonuç

Taşıyanın borçları, deniz ticareti hukukunun en önemli unsurlarından biridir.

• Taşıyan; denize elverişli gemi tahsis etmek, yükü teslim almak ve teslim etmek, yolcuyu sağ ve salim taşımak, yolculuğu vaktinde yapmak ve bagajı korumakla yükümlüdür.
• Bu borçların ihlali halinde tazminat sorumluluğu doğar; sorumluluk sınırlı olmakla birlikte kast ve ağır kusur halinde sınırsızdır.
• Yargıtay kararları, taşıyanın bu borçları titizlikle yerine getirmesi gerektiğini vurgulamaktadır.

Sonuç olarak, taşıyanın borçları, deniz taşımacılığında ticari dengeyi sağlayan, yolcu ve yük ilgililerini koruyan ve güvenli taşımacılığı garanti altına alan temel düzenlemelerdir.