Deniz Ticareti Hukukunda Taşıyanın Borçları

Deniz ticareti, uluslararası taşımacılığın en dinamik ve en riskli alanlarından biridir. Bu alanda gerek yük taşımacılığı gerek yolcu taşımacılığı bakımından en önemli aktörlerden biri taşıyandır. Taşıyan, üstlendiği borçları yerine getirerek deniz taşımacılığının güvenli, düzenli ve öngörülebilir şekilde işlemesini sağlar. Türk Ticaret Kanunu (TTK), uluslararası sözleşmeler ve Yargıtay kararları, taşıyanın borçlarını ayrıntılı biçimde düzenlemiştir.

---

Taşıyan Kavramı

• Yük Taşımalarında: Navlun sözleşmesiyle yükün taşınmasını üstlenen kişi taşıyandır.
• Yolcu Taşımalarında: Yolcunun gemiyle varış limanına götürülmesini üstlenen kişi taşıyandır.
• Fiilî Taşıyan: Taşımanın bir kısmını veya tamamını fiilen yapan kişi ise fiilî taşıyan olarak adlandırılır.

---

Taşıyanın Borçlarının Hukuki Dayanağı

Türk Ticaret Kanunu

• TTK m. 1178 ve devamı: Yük taşımalarında taşıyanın borçları.
• TTK m. 1248 ve devamı: Yolcu taşımalarında taşıyanın borçları.

Uluslararası Sözleşmeler

• Lahey-Visby Kuralları (1924/1968).
• Hamburg Kuralları (1978).
• Rotterdam Kuralları (2008).
• Athens Convention (1974/2002).

Bu düzenlemeler, taşıyanın hem yük hem de yolcu taşımalarında sorumluluklarını ayrıntılı şekilde ortaya koyar.

---

Taşıyanın Başlıca Borçları

1. Denize Elverişli Gemi Tahsis Etme Borcu

Taşıyan, yük veya yolcu taşımasını gerçekleştirecek gemiyi denize ve sefere elverişli halde bulundurmak zorundadır.

• Geminin sağlam ve güvenli olması,
• Yeterli mürettebat ve donanım bulundurulması,
• Seyir, güvenlik ve sağlık kurallarına uygun olması gerekir.

Yargıtay, denize elverişsiz gemiyi sefere çıkaran taşıyanı ağır kusurlu kabul etmektedir.

---

2. Yükü Teslim Alma ve Teslim Etme Borcu

• Taşıyan, yükü taşıma sözleşmesine uygun şekilde teslim almak ve varış limanında aynı şekilde teslim etmek zorundadır.
• Yükün zıyaı (tam kaybı), hasarı veya geç tesliminden taşıyan sorumludur.
• Teslim sırasında konişmento düzenlenmesi taşıyanın borçları arasındadır.

---

3. Yolcuyu Sağ ve Salim Olarak Taşıma Borcu

• Yolcunun can güvenliği taşıyanın en temel borcudur.
• Yolcunun ölümü, yaralanması veya bagajının kaybı halinde taşıyan sorumlu tutulur.
• Bu borç, yolculuğun başlangıcından sona ermesine kadar devam eder.

---

4. Yolculuğu Vaktinde Yapma Borcu

• Taşıyan, yolcuyu veya yükü kararlaştırılan zamanda varış limanına ulaştırmak zorundadır.
• Gecikmeler, taşıyanın tazminat sorumluluğunu doğurur.
• Mücbir sebepler (fırtına, savaş, doğal afet) hariç tutulur.

---

5. Eşyayı ve Yolcuyu Koruma Borcu

• Yolculuk sırasında yük ve yolcunun korunması için gerekli güvenlik önlemlerinin alınması gerekir.
• Yolcunun gıda güvenliği, sağlık hizmetleri ve hijyen koşulları taşıyanın sorumluluğu altındadır.
• Bagajın güvenle taşınması da bu kapsamda değerlendirilir.

---

6. Sözleşmeye Uygun Davranma Borcu

• Taşıyan, taşıma sözleşmesinde belirlenen hükümler doğrultusunda hareket etmek zorundadır.
• Tek taraflı değişiklik yapması mümkün değildir.
• Örneğin, sözleşmede belirtilen liman dışında başka bir limana uğraması, borca aykırılık teşkil eder.

---

7. Bilgilendirme Borcu

• Yolcu ve yük ilgililerine seferle ilgili gelişmelerin bildirilmesi gerekir.
• Gecikme, rota değişikliği, teknik arıza gibi durumlarda taşıyan bilgi vermekle yükümlüdür.

---

Taşıyanın Borçlarını Yerine Getirmemesinin Sonuçları

1. Tazminat Sorumluluğu:
   • Yükün kaybı veya hasarı,
   • Yolcunun ölümü, yaralanması veya bagaj kaybı,
   • Yolculuğun geç başlaması veya geç bitmesi.
2. Sorumluluk Sınırları:
   • Tazminat, SDR (özel çekme hakkı) limitleriyle sınırlandırılmıştır.
   • Ancak kast ve ağır kusur halinde sınırsızdır.
3. Sözleşmenin Feshi:
   • Yolcu veya yük ilgilisi, taşıyanın borca aykırı davranışı ağırsa sözleşmeyi feshedebilir.
4. Sigorta Yaptırma Yükümlülüğü:
   • Taşıyan, P&I sigortaları ve zorunlu sorumluluk sigortalarıyla sorumluluklarını güvence altına almak zorundadır.

---

Yargıtay Kararlarında Taşıyanın Borçları

Yargıtay uygulaması, taşıyanın borçlarını sıkı şekilde denetlemektedir.

• Bir kararında Yargıtay, yükün hasar görmesinden taşıyanı sorumlu tutmuş; kusur karinesi gereği taşıyanın kusursuzluğunu ispat etmesi gerektiğini vurgulamıştır.
• Yolcu yaralanması halinde, taşıyanın gerekli güvenlik önlemlerini almadığı gerekçesiyle sorumluluğu kabul edilmiştir.
• Yargıtay, ayrıca yolculuğun gecikmesi halinde taşıyanın maddi ve manevi tazminat ödemesine karar vermiştir.

---

Sonuç

Taşıyanın borçları, deniz ticareti hukukunda hem yolcu hem de yük ilgililerini koruyan düzenlemelerle belirlenmiştir.

• Taşıyan, denize elverişli gemi tahsis etmek, yükü teslim almak ve teslim etmek, yolcuyu sağ ve salim taşımak, yolculuğu vaktinde yapmakla yükümlüdür.
• Bu borçlara aykırılık, taşıyanın tazminat sorumluluğunu doğurur.
• Sorumluluk çoğu durumda SDR limitleriyle sınırlıdır; ancak ağır kusur halinde sınırsızdır.
• Yargıtay kararları, taşıyanın borçlarını titizlikle uygulamakta ve yolcu ile yük ilgililerinin haklarını korumaktadır.

Sonuç olarak, taşıyanın borçları deniz ticaretinde güvenin, sürekliliğin ve adaletin sağlanması açısından vazgeçilmez bir rol oynamaktadır