Deniz Ticareti Hukukunda Sorumluluk Şartları
Deniz Ticareti Hukukunda Sorumluluk Şartları
Giriş
Deniz ticareti, uluslararası ticaretin omurgasını oluşturan en önemli taşıma yöntemidir. Taşıyanın, yükü teslim aldığı andan varış limanında gönderilene teslim edinceye kadar geçen süre zarfında eşyaya zarar gelmemesi için özen yükümlülüğü vardır. Ancak deniz taşımacılığı doğası gereği fırtına, çatma, yangın, korsan saldırısı gibi birçok risk içerir. Bu nedenle taşıyanın sorumluluğu, diğer taşıma türlerine göre hem daha ağır hem de bazı istisnalarla çevrilidir.
Türk Ticaret Kanunu (TTK) ve uluslararası sözleşmeler, taşıyanın sorumluluğunun doğabilmesi için belli şartların gerçekleşmesini aramaktadır. Bu şartlar “sorumluluk şartları” olarak adlandırılır. Sorumluluk şartlarının varlığı halinde taşıyan tazminatla yükümlü olur; ancak bazı durumlarda bu sorumluluktan kurtulması da mümkündür.
1. Sorumluluk Şartları Kavramı
1.1. Tanım
Sorumluluk şartları, taşıyanın yükün zıyaı (tam kaybı), hasarı (kısmi zararı) veya geç tesliminden dolayı hukuken sorumlu tutulabilmesi için gerçekleşmesi gereken hukuki ve fiili koşullardır.
1.2. Unsurlar
Sorumluluğun doğabilmesi için şu unsurlar bulunmalıdır:
- Bir navlun sözleşmesi veya benzeri taşıma ilişkisi,
- Yükün taşıyanın zilyetliğine geçmesi,
- Taşıma sırasında yükte zıya, hasar veya gecikme,
- Bu zararın taşıyanın sorumluluk süresinde gerçekleşmesi,
- Zarar ile taşıyanın fiili arasında illiyet bağı.
2. Türk Ticaret Kanunu’nda Sorumluluk Şartları
2.1. Taşıyanın Sorumluluk Süresi
TTK m. 1178’e göre taşıyan, yükü teslim aldığı andan teslim edinceye kadar geçen sürede sorumludur. Bu süre “taşıma süresi” olarak adlandırılır.
2.2. Zıya
Eşyanın tamamen kaybolmasıdır. Örneğin yükün denize düşmesi, yangında tamamen yanması.
2.3. Hasar
Eşyanın kısmen zarar görmesi, değerinin düşmesi. Örneğin nemlenme, çürüme, kırılma.
2.4. Geç Teslim
Yükün sözleşmede kararlaştırılan süreden daha geç teslim edilmesidir. Ticari hayatta geç teslim çoğu kez ciddi zararlara yol açar.
3. Taşıyanın Sorumluluk Şartlarının Dayanakları
3.1. Özen Borcu
TTK m. 1148’e göre taşıyan, gemiyi sefere elverişli hale getirmek, yeterli mürettebat bulundurmak, yükün güvenliği için gerekli önlemleri almak zorundadır.
3.2. Kusur Karinesi
Zarar meydana geldiğinde taşıyan kusurlu sayılır. Yani taşıyan, kusursuzluğunu ispat etmedikçe sorumluluktan kurtulamaz.
3.3. İspat Yükü
- Yük sahibi, sadece zararın varlığını ispat eder.
- Taşıyan, kusursuzluğunu veya sorumsuzluk sebebini kanıtlamak zorundadır.
4. Uluslararası Düzenlemelerde Sorumluluk Şartları
4.1. Lahey-Visby Kuralları
Taşıyanın sorumluluğunu dar tutmuş, birçok sorumsuzluk sebebi öngörmüştür. Örneğin geminin sevk ve idaresindeki hatalardan taşıyan sorumlu tutulmaz.
4.2. Hamburg Kuralları
Yük sahibini korumaya odaklanmış, taşıyanın sorumluluğunu genişletmiştir. Seyir kusuru istisnasını kaldırmıştır.
4.3. Rotterdam Kuralları
Multimodal taşımaları da kapsayacak şekilde sorumluluk şartlarını daha ayrıntılı düzenlemiştir.
5. Taşıyanın Sorumluluktan Kurtulma Halleri
Sorumluluk şartları gerçekleşmiş olsa bile taşıyan, bazı durumlarda sorumluluktan kurtulabilir. Bunlara sorumsuzluk sebepleri denir.
- Mutlak sorumsuzluk sebepleri: Yangın, kurtarma faaliyetleri, nükleer olaylar.
- Muhtemel sorumsuzluk sebepleri: Mücbir sebep, deniz tehlikeleri, seyir kusurları, yükletenin kusuru, eşyanın doğal özellikleri.
6. Yargıtay Kararları Işığında Sorumluluk Şartları
Yargıtay uygulamalarında öne çıkan hususlar:
- Zararın taşıma süresinde meydana gelmesi halinde taşıyan sorumlu tutulmuştur.
- Yükün ambalajının yetersizliği nedeniyle doğan zararlarda taşıyan sorumlu olmamıştır.
- Geç teslim nedeniyle doğan kar kayıpları, çoğu zaman taşıyanın sorumluluğu kapsamında değerlendirilmiştir.
- Geminin sefere elverişsizliği, taşıyanın sorumluluğunu doğrudan doğuran bir şart olarak kabul edilmiştir.
7. Uygulamada Ortaya Çıkan Sorunlar
- Zararın kaynağının belirlenmesi: Hasarın taşıma sırasında mı yoksa teslimden önce mi gerçekleştiği.
- Geç teslimin ispatı: Özellikle gecikmeden doğan kar kayıplarının ölçülmesi.
- Ambalaj sorumluluğu: Ambalajın yetersizliği halinde taşıyan ile yükleten arasındaki sorumluluk paylaşımı.
- Uluslararası farklılıklar: Taşımada hangi sözleşme rejiminin uygulanacağı (Lahey-Visby, Hamburg, Rotterdam).
8. Değerlendirme
- Sorumluluk şartları, deniz taşımacılığında taraflar arasındaki dengeyi sağlamak için düzenlenmiştir.
- Yük sahibi lehine kusur karinesi öngörülmüş, taşıyanın kusursuzluğunu ispat etmesi şart koşulmuştur.
- Uluslararası sözleşmeler arasında farklılıklar bulunmakta, modern eğilim yük sahibini daha fazla koruma yönündedir.
- Yargıtay, taşıyanın özen borcunu geniş yorumlamakta ve çoğu durumda yük sahibini korumaktadır.
Sonuç
Deniz ticareti hukukunda sorumluluk şartları, taşıyanın yükün zıyaı, hasarı veya geç tesliminden sorumlu tutulabilmesi için aranan temel koşullardır.
- Taşıyan, taşıma süresince yükten sorumludur.
- Zıya, hasar ve geç teslim sorumluluğu doğuran başlıca şartlardır.
- Kusur karinesi gereği taşıyan kusurlu kabul edilir; kurtulmak için kusursuzluğunu ispatlamalıdır.
- Mutlak ve muhtemel sorumsuzluk sebepleri, taşıyan lehine istisnalar oluşturur.
- Yargıtay içtihatları, taşıyanın özen borcunu geniş yorumlayarak yük sahibini koruyucu bir yaklaşım sergilemektedir.
Sonuç olarak, sorumluluk şartları, deniz ticareti hukukunda hem yük sahibinin hem de taşıyanın menfaatlerini dengeleyen en önemli kurumsal düzenlemelerden biridir.
About Post Author
