Deniz Ticareti Hukukunda Sınırların Birlikte Uygulanması

Giriş

Deniz taşımacılığı, gerek ulusal gerekse uluslararası düzeyde ticari hayatın temel taşlarından biridir. Taşıyanın yükten sorumluluğu, Türk Ticaret Kanunu (TTK) ve uluslararası sözleşmelerle (Lahey-Visby, Hamburg, Rotterdam Kuralları) ayrıntılı şekilde düzenlenmiştir. Bu düzenlemelerde, taşıyanın sorumluluğuna sınırlar getirilmiştir. Amaç, taşıyanı ölçüsüz sorumluluk yükünden korumak, aynı zamanda yük sahiplerinin menfaatlerini sigorta mekanizmasıyla güvence altına almaktır.

Ancak bazı hallerde, birden fazla sorumluluk sınırının aynı olayda birlikte uygulanıp uygulanamayacağı tartışma konusu olur. Örneğin, hem kilo başına hem de koli başına hesaplanan sınırların aynı davada nasıl dikkate alınacağı veya geç teslim zararlarında navlun sınırı ile SDR sınırlarının nasıl bağdaştırılacağı. İşte bu noktada “sınırların birlikte uygulanması” kavramı gündeme gelmektedir.

---

1. Sorumluluk Sınırlarının Amacı

1.1. Taşıyanı Korumak

Taşıyanın sınırsız sorumluluk altında olması, ticari hayatı felce uğratabilir. Sınırlar, öngörülebilirlik sağlar.

1.2. Risk Dağılımı

Risk, taşıyan ile yük sahibi arasında değil, çoğunlukla sigorta sistemi üzerinden dağıtılır.

1.3. Uluslararası Standart

Farklı ülkelerde uyum sağlamak için ortak sorumluluk sınırları benimsenmiştir.

---

2. Türk Ticaret Kanunu’nda Sınırlar

2.1. SDR Esası

TTK m. 1186’ya göre taşıyanın sorumluluğu:

• Kilo başına 2 SDR,
• Koli veya parça başına 666,67 SDR.

2.2. Geç Teslim Sınırı

TTK m. 1186/3 uyarınca geç teslimden doğan zarar, navlun bedelini aşamaz.

2.3. Değer Bildirimi

Yük sahibi malın özel değerini taşıma senedine yazdırırsa, bu sınırlar uygulanmaz.

---

3. Sınırların Birlikte Uygulanması

3.1. Kilo ve Koli Sınırlarının Birlikte Uygulanması

Kanuna göre taşıyanın sorumluluğu, kilo başına hesaplanan sınır ile koli başına hesaplanan sınırdan yüksek olanı esas alınarak belirlenir.

Örnek:

• 1000 kg’lık bir yük için kilo başına sınır: 2000 SDR,
• 5 koli için koli başına sınır: 3333,35 SDR,
• Uygulanacak sınır: 3333,35 SDR.

3.2. Geç Teslim Zararı ve SDR Sınırları

Geç teslimde tazminat, kural olarak navlun bedeli ile sınırlıdır. Ancak yük sahibi daha fazla zararını ispatlarsa, SDR sınırları da devreye girer. Böylece iki sınır birlikte uygulanır:

• Önce navlun sınırı,
• Sonra kilo/koli esaslı SDR sınırı.

3.3. Birden Fazla Yük Senedi

Her konşimento, bağımsız bir sınır hesabı doğurur. Bu nedenle sınırlar, her senet için ayrı ayrı hesaplanır.

---

4. Uluslararası Düzenlemelerde Sınırların Birlikte Uygulanması

4.1. Lahey-Visby Kuralları

Kilo ve koli sınırlarının birlikte uygulanması öngörülmüştür. Yüksek olan sınır esas alınır.

4.2. Hamburg Kuralları

Sınırları artırmıştır (kilo başına 2,5 SDR, koli başına 835 SDR). Ayrıca geç teslim zararını açıkça düzenlemiş, navlun sınırını öngörmüştür.

4.3. Rotterdam Kuralları

Daha esnek ve modern bir yaklaşım sergilemiş, multimodal taşımaları da kapsayarak sınırların uygulanmasını detaylandırmıştır.

---

5. Yargıtay Kararları Işığında Sınırların Birlikte Uygulanması

• Yargıtay, genellikle kilo ve koli sınırlarının birlikte dikkate alınacağını, yük sahibine en yüksek sınırın uygulanacağını kabul etmiştir.
• Geç teslim zararlarında, öncelikle navlun bedeli dikkate alınmakta; bu sınır aşılırsa SDR sınırları uygulanmaktadır.
• Birden fazla konşimento düzenlenmişse, her biri için ayrı sorumluluk sınırı uygulanacağı yönünde kararlar verilmiştir.

---

6. Sigorta ile İlişkisi

6.1. Yük Sigortası

Zararın tamamını karşılayabilir; taşıyan sadece sorumluluk sınırına kadar sorumludur.

6.2. P&I Kulüpleri

Taşıyanın sorumluluk sigortası, bu sınırlar çerçevesinde güvence sağlar.

6.3. Uyuşmazlıklar

Yük sahibi, zararının tamamını sigortadan almakta; sigortacı ise taşıyana rücu ederek sınırlar dahilinde alacağını tahsil etmektedir.

---

7. Uygulamada Ortaya Çıkan Sorunlar

• Sınırların yanlış yorumlanması: Kilo mu koli mi esas alınacağı tartışma yaratabilir.
• Geç teslim zararları: Navlun bedeli mi, SDR sınırı mı öncelikli sorudur.
• Konşimento sayısı: Aynı yük için birden fazla konşimento düzenlenmesi halinde sınırların ayrı ayrı mı uygulanacağı.
• Uluslararası farklılıklar: Lahey-Visby ile Hamburg arasında uygulama farkları ihtilaflara sebep olmaktadır.

---

8. Değerlendirme

• Sınırların birlikte uygulanması, taşıyanın sorumluluğunu dengeleyen önemli bir mekanizmadır.
• Uygulamada, yük sahibine en yüksek tazminat imkânı sağlayan sınır esas alınmaktadır.
• Geç teslimde hem navlun hem SDR sınırlarının birlikte devreye girmesi, yük sahiplerinin haklarını korumaktadır.
• Yargıtay uygulamaları, bu konuda yük sahiplerini koruyucu bir yaklaşım benimsemiştir.

---

Sonuç

Deniz ticareti hukukunda sınırların birlikte uygulanması, taşıyanın sorumluluğunu belirlerken adil ve dengeli bir sistem kurar.

• Kilo ve koli sınırları birlikte uygulanır; yük sahibine en yüksek sınır esas alınır.
• Geç teslim zararlarında navlun sınırı ile SDR sınırları birlikte dikkate alınır.
• Her konşimento ayrı bir sınır hesabı doğurur.
• Yargıtay uygulamaları, sınırların dar yorumlanmasına karşı çıkmakta, yük sahiplerini koruyucu yönde gelişmektedir.

Sonuç olarak, sınırların birlikte uygulanması, deniz taşımacılığında tarafların menfaat dengesini sağlayan ve uluslararası hukukla uyumlu bir kurumdur.