Deniz Ticareti Hukukunda Navlun Sözleşmesinin Sona Ermesi

Deniz ticareti hukukunda en temel sözleşmelerden biri navlun sözleşmesidir. Bu sözleşme, taşıyanın belirli bir navlun ücreti karşılığında yükü gemiyle bir limandan diğerine güvenli şekilde taşımayı üstlendiği, taşıtanın ise bu hizmetin karşılığında bedel ödeme yükümlülüğü altına girdiği sözleşmedir. Ticaretin sürekliliği ve güvenliği açısından büyük öneme sahip olan navlun sözleşmeleri, bazı şartların gerçekleşmesiyle sona ermektedir.

Türk Ticaret Kanunu (TTK), uluslararası denizcilik kuralları ve Yargıtay içtihatları ışığında navlun sözleşmesinin sona erme halleri, hukuki sonuçları ve taraflara etkileri bu yazının ana konusunu oluşturacaktır.

---

1. Navlun Sözleşmesinin Sona Erme Sebepleri

Navlun sözleşmesinin sona ermesi, sözleşmenin konusunun ifa edilmesiyle ya da çeşitli hukuki ve fiilî sebeplerle mümkündür. Bunlar başlıca şu başlıklar altında toplanabilir:

a) Sözleşmenin İfası

• Yük, varış limanına güvenle ulaştırılıp alıcıya teslim edildiğinde sözleşme amacına ulaşır ve kendiliğinden sona erer.
• Bu durumda taşıyan navlun ücretini talep etme hakkına sahip olur.

b) Tarafların Anlaşması (İkale)

• Taşıyan ile taşıtan karşılıklı rıza ile sözleşmeyi sona erdirebilir.
• Bu hâlde, taraflar sona erdirmenin şartlarını (örneğin ödenen avansın iadesi, masrafların paylaşımı) serbestçe belirleyebilir.

c) Taşıtanın Tek Taraflı Feshi

• TTK’da düzenlenen taşıtanın sözleşmeyi feshetme hakkı kapsamında, yükleme öncesi veya yükleme sonrası fesih mümkündür.
• Ancak sonuçları farklıdır:
  • Yükleme öncesinde fesih: taşıyan yarım navlun talep edebilir.
  • Yükleme sonrası fesih: taşıtan tam navlunu ödemek zorundadır.

d) Kanunî Sebeplerle Fesih

• Geminin denize elverişsiz hale gelmesi,
• Yükün taşınmasının yasaklanması (örneğin ambargo),
• Mücbir sebep (savaş, doğal afet),
• Taraflardan birinin sözleşmeye aykırı davranışı (yükün hazır edilmemesi, geminin zamanında hazır bulundurulmaması).

e) İfa İmkânsızlığı

• Sözleşmenin konusunun objektif olarak imkânsız hale gelmesi durumunda sona erer.
• Örneğin: yükün tamamen yanması, geminin batması.

---

2. Taşıtan Açısından Sona Erme

Taşıtanın sözleşmeyi sona erdirme hakkı, özellikle ticari sebepler (piyasa daralması, alıcının vazgeçmesi) veya hukuki sebepler (yükün taşınmasının yasaklanması) nedeniyle gündeme gelir.

• Taşıtan, haksız fesih yaparsa yarım veya tam navlun ödemek zorunda kalır.
• Haklı sebep varsa (örneğin taşıyanın kusuru), tazminat sorumluluğu doğmaz.

---

3. Taşıyan Açısından Sona Erme

Taşıyan da sözleşmeyi bazı durumlarda sona erdirebilir:

• Taşıtan yükü zamanında hazır etmezse taşıyan sözleşmeyi feshedebilir ve navlunu talep edebilir.
• Yük tehlikeli ise ve bu durum taşıtanca bildirilmemişse, taşıyan sözleşmeden dönme hakkına sahiptir.
• Gemi elverişsiz hale gelirse, taşıyan sorumluluğunu yerine getiremeyeceği için sözleşme kendiliğinden sona erer.

---

4. Fesih ve Tazminat İlişkisi

Navlun sözleşmesinin sona ermesinde en önemli tartışma noktalarından biri tazminat sorumluluğudur.

• Haklı fesih: Taraflardan biri kanuna veya sözleşmeye uygun olarak fesih yaparsa, tazminat sorumluluğu doğmaz.
• Haksız fesih: Taşıtanın keyfi olarak feshi halinde yarım veya tam navlun borcu doğar.
• Kusur: Kusurlu taraf, diğer tarafın uğradığı doğrudan ve dolaylı zararları karşılamak zorundadır.
• Mücbir sebep: Taraflar kusursuz oldukları için tazminat sorumluluğu doğmaz.

---

5. Yargıtay Kararlarında Navlun Sözleşmesinin Sona Ermesi

Yargıtay, navlun sözleşmesinin sona ermesiyle ilgili birçok içtihat geliştirmiştir:

• Yükleme başlamadan fesih: Yargıtay, taşıtanın yarım navlun ödemek zorunda olduğuna hükmetmiştir.
• Yükleme sonrası fesih: Tam navlun borcu doğar.
• Taşıyanın kusuru: Gemi denize elverişsiz olduğunda taşıtanın sözleşmeyi feshetmesi haklı bulunmuş ve taşıyan tazminata mahkûm edilmiştir.
• Mücbir sebep: Ambargo nedeniyle yük taşınamadığında tarafların tazminat sorumluluğunun doğmadığına karar verilmiştir.

---

6. Sigorta Boyutu

Sözleşmenin sona ermesi halinde tarafların zararlarının karşılanmasında sigorta sistemleri kritik rol oynar:

• Navlun Sigortası: Taşıyanın navlun gelir kaybını güvence altına alır.
• Yük Sigortası: Taşıtanın yükle ilgili zararlarını teminat altına alır.
• P&I Kulüpleri: Taşıyanın üçüncü kişilere karşı sorumluluklarını kapsar.
• Kasko Sigortası: Geminin uğradığı zararlar için güvence sağlar.

Sigorta, sözleşmenin sona ermesinden doğabilecek risklerin taraflar arasında daha adil dağıtılmasını sağlar.

---

7. Uygulamadaki Önemi

Navlun sözleşmesinin sona ermesi, özellikle uluslararası ticaretin güvenliği bakımından hayati öneme sahiptir.

• Konteyner taşımacılığı, dökme yük taşımacılığı, enerji ve gıda ürünlerinin naklinde fesih hükümleri sıkça uygulanmaktadır.
• TTK’nın ayrıntılı düzenlemeleri sayesinde taraflar, fesih halinde hangi hak ve borçlarla karşılaşacaklarını öngörebilmektedir.

---

Sonuç

Navlun sözleşmesinin sona ermesi, deniz ticareti hukukunun en temel konularından biridir.

• Sözleşme; ifa, tarafların anlaşması, tek taraflı fesih, kanunî sebepler, mücbir sebep veya imkânsızlık gibi nedenlerle sona erebilir.
• Tazminat sorumluluğu, feshin haklı ya da haksız olmasına göre belirlenir.
• Yargıtay kararları, taşıyanı koruyucu ama ticaretin ihtiyaçlarını da gözeten bir yaklaşım benimsemiştir.
• Sigorta mekanizmaları ise fesih sonrası mali riskleri azaltarak taraflara güvence sağlamaktadır.

Sonuç olarak, navlun sözleşmesinin sona ermesine ilişkin hükümler, ticari istikrar, öngörülebilirlik ve taraflar arası denge için deniz ticareti hukukunda büyük bir önem taşımaktadır.