Deniz Ticareti Hukukunda Malî Hükümler
Deniz Ticareti Hukukunda Malî Hükümler
Giriş
Deniz ticareti, uluslararası taşımacılıkta stratejik öneme sahip olup, devletlerin ekonomik yapısında önemli bir rol oynar. Gemi işletmeciliği, yalnızca teknik ve hukuki boyutlardan ibaret değildir; aynı zamanda ciddi mali sorumluluklar ve finansal yükümlülükler doğurur. İşte bu noktada malî hükümler, deniz ticareti hukukunun en kritik alanlarından birini oluşturur.
Türk Ticaret Kanunu (TTK), deniz ticaretine ilişkin hükümleri düzenlerken mali sorumluluklara özel bir yer vermiştir. Bu mali hükümler; gemi sahiplerinin ve donatanların sorumluluklarını, mali yükümlülükleri, sigorta ilişkilerini, deniz kazalarındaki tazminat rejimini ve gemi alacaklılarının korunmasına yönelik düzenlemeleri kapsar.
1. Malî Hükümlerin Hukuki Dayanağı
- Türk Ticaret Kanunu (TTK) m. 1320 ve devamı: Malî hükümlere ilişkin temel düzenlemeleri içerir.
- Deniz İş Kanunu: Gemi adamlarının mali haklarını ve sosyal güvenlik yükümlülüklerini düzenler.
- Uluslararası sözleşmeler: Özellikle deniz sigortaları ve deniz alacaklarına ilişkin konvansiyonlar (örn. CLC 1992 – Petrol Kirliliği Zararlarının Tazmini Sözleşmesi).
- Yargıtay içtihatları: Malî hükümlerin yorumlanmasında yol gösterici rol üstlenir.
2. Gemi Sahibinin ve Donatanın Mali Sorumluluğu
2.1. Donatanın Borçlarından Sorumluluk
- TTK m. 1061’e göre donatan, gemi işletilmesinden doğan borçlardan sınırsız şekilde malvarlığıyla sorumludur.
- Ancak bazı durumlarda donatanın sorumluluğu sınırlanabilir (örneğin, sınırlı sorumluluk fonu oluşturulması).
2.2. Gemi Üzerinden Sorumluluk
- Donatan, gemiyle ilgili borçlardan yalnızca şahsi malvarlığıyla değil, gemi ve navlun üzerinden de sorumludur.
- Bu sorumluluk, gemi alacaklısı hakkı kavramını ortaya çıkarır.
3. Gemi Alacaklıları ve İmtiyazlı Alacaklar
3.1. Gemi Alacaklısı Hakkı
- TTK m. 1320 vd. uyarınca, belirli alacaklılar gemi üzerinde imtiyazlı alacak hakkına sahiptir.
- Bu alacaklar, gemi ve navlun üzerinde öncelikli olarak tahsil edilir.
3.2. İmtiyazlı Alacak Türleri
- Gemi adamlarının ücret alacakları,
- Kurtarma ve yardım alacakları,
- Liman, rıhtım ve pilotaj ücretleri,
- Çatma ve çevre zararlarından doğan tazminatlar.
3.3. Hukuki Sonuç
- Bu alacaklar, ipotekli alacakların bile önünde gelir.
- Gemi satıldığında satış bedeli önce bu alacakların ödenmesine ayrılır.
4. Deniz Sigortaları ve Mali Hükümler
4.1. Deniz Sigortalarının Önemi
- Deniz taşımacılığı yüksek riskli bir faaliyet olduğundan, sigortalar mali hükümler içinde önemli bir yer tutar.
- Kasko sigortası: Geminin zarar görmesini teminat altına alır.
- Yük sigortası: Taşınan emtianın zararını güvence altına alır.
- Sorumluluk sigortası (P&I Club): Donatanın üçüncü kişilere karşı sorumluluğunu teminat altına alır.
4.2. Sigortanın Mali Hükümlerle İlişkisi
- Sigorta, donatanın mali sorumluluklarını hafifletir.
- Aynı zamanda alacaklıların korunmasını sağlar.
5. Sınırlı Sorumluluk İlkesi
5.1. Kavram
- TTK m. 1328 vd. uyarınca donatan, bazı durumlarda sorumluluğunu sınırlı sorumluluk fonu oluşturarak sınırlandırabilir.
5.2. Uygulama
- Deniz kazalarında yolcu ve yük zararları için belirli bir fon ayrılır.
- Donatan, fonu oluşturmakla diğer malvarlığıyla sorumluluktan kurtulur.
5.3. Uluslararası Boyut
- 1976 tarihli Londra Sözleşmesi (LLMC) ve 1996 Protokolü sınırlı sorumluluk hükümlerine kaynaklık etmektedir.
- Türkiye de bu sözleşmelere taraf olarak kendi hukukuna yansıtmıştır.
6. Mali Hükümlerin Uygulama Alanı
6.1. Kurtarma ve Yardım
- Kurtarma faaliyetleri, gemi ve yükün kurtarılması halinde alacak doğurur.
- Kurtarma alacakları, imtiyazlı alacaklar arasında yer alır.
6.2. Çatma ve Deniz Kazaları
- Çatma sonucunda meydana gelen zararlardan donatan mali olarak sorumludur.
- Zararın paylaşımı kusur oranına göre yapılır.
6.3. Çevre Zararları
- Petrol kirliliği gibi deniz çevresine verilen zararlar için özel mali sorumluluk hükümleri vardır.
- Donatan, bu zararlar için sigorta yaptırmakla yükümlüdür.
7. Yargıtay Kararları Işığında Mali Hükümler
- Yargıtay 11. HD, 2014/6211 E., 2015/7462 K.: Gemi adamlarının ücret alacaklarının imtiyazlı alacak olduğu ve ipotekli alacaklardan önce ödenmesi gerektiği karara bağlanmıştır.
- Yargıtay 11. HD, 2016/713 E., 2017/3490 K.: Donatanın deniz kazasından doğan zararlardan sınırlı sorumluluk fonu kurarak sorumluluktan kurtulabileceği belirtilmiştir.
- Yargıtay 11. HD, 2018/3420 E., 2019/2216 K.: Kurtarma alacaklarının imtiyazlı alacak olduğu, gemi satış bedelinden öncelikle tahsil edilmesi gerektiği vurgulanmıştır.
8. Uygulamadaki Sorunlar
- Sicil müdürlüklerinde mali hükümlerin uygulanmasında birlik olmaması,
- Sınırlı sorumluluk fonunun uygulamada yeterince etkin kullanılmaması,
- Gemi adamlarının alacaklarının tahsilinde gecikmeler,
- Deniz çevresi zararlarında sigorta kapsamının yetersiz kalması.
9. Çözüm Önerileri
- Uygulama birliği sağlanmalı: Sicil ve mahkeme uygulamalarında standart yöntemler geliştirilmeli.
- Fon sistemi etkinleştirilmeli: Sınırlı sorumluluk fonu kolaylaştırılmalı.
- Gemi adamlarının hakları korunmalı: Ücret alacakları için hızlı icra mekanizmaları geliştirilmeli.
- Çevre zararlarına karşı güvence artırılmalı: Zorunlu sigortaların kapsamı genişletilmeli.
Sonuç
Deniz ticareti hukukunda malî hükümler, gemi sahiplerinin, donatanların, gemi adamlarının ve üçüncü kişilerin menfaatlerini dengeleyen, ticaretin güvenliğini sağlayan temel kurallardır.
- Donatanın şahsi ve gemi üzerinden sorumluluğu,
- Gemi alacaklılarının imtiyazlı hakları,
- Deniz sigortaları ve sınırlı sorumluluk ilkesi,
- Kurtarma, çatma ve çevre zararlarına ilişkin mali düzenlemeler
bu hükümlerin temelini oluşturmaktadır.
Yargıtay kararları, malî hükümlerin uygulanmasında hukuki güvenlik ve öngörülebilirliği sağlamış; Türk deniz ticareti hukukunun uluslararası standartlarla uyumlu şekilde gelişmesine katkıda bulunmuştur.
Sonuç olarak, malî hükümler, yalnızca borç-alacak ilişkilerini değil, aynı zamanda deniz ticaretinin güvenliğini, sürekliliğini ve uluslararası rekabet gücünü teminat altına alan düzenlemelerdir.
Gözdenur Turna
About Post Author
