Deniz Ticareti Hukukunda Kurtarma Ücreti ve Hesaplama Yöntemleri – TTK ve 1989 Sözleşmesi
Deniz Ticareti Hukukunda Kurtarma Ücreti ve Hesaplama Yöntemleri – TTK ve 1989 Sözleşmesi
Giriş
Deniz ticaretinde, gemiler ve yükler her zaman güvenli seyir şartlarında bulunmaz. Fırtına, teknik arıza, yangın veya çatışma gibi olaylar, gemilerin ve malların ciddi tehlikelerle karşı karşıya kalmasına yol açabilir. İşte bu gibi durumlarda kurtarma faaliyeti devreye girer. Kurtarma, yalnızca insan hayatını değil, aynı zamanda malvarlığını da koruyan hayati bir denizcilik hizmetidir.
Türk Hukuku’nda kurtarma ücreti, hem Türk Ticaret Kanunu’nun (TTK) 1297-1319. maddelerinde, hem de Türkiye’nin taraf olduğu 1989 Uluslararası Kurtarma Sözleşmesi çerçevesinde düzenlenmiştir.
1. Kurtarma Kavramı ve Hukuki Dayanak
1.1. Kurtarma Nedir?
TTK m. 1297’ye göre kurtarma, tehlikede bulunan gemi veya diğer deniz mallarının kurtarılması ya da kurtarma girişiminde bulunulması faaliyetidir. Bu hizmet, gemi sahipleri, kaptanlar veya üçüncü kişiler tarafından verilebilir.
Kurtarma hizmeti iki şekilde olabilir:
-
Gönüllü Kurtarma: Tehlike altındaki gemi veya malların, aralarında önceden kurtarma sözleşmesi bulunmayan kişilerce kurtarılması.
-
Sözleşmeye Dayalı Kurtarma: Tarafların önceden belirlediği şartlarla yapılır (Lloyd’s Open Form gibi standart sözleşmeler kullanılabilir).
1.2. Hukuki Düzenlemeler
Kurtarma ücreti ile ilgili başlıca düzenlemeler:
-
TTK m. 1297-1319 (Kurtarma ve yardım hükümleri)
-
1989 Uluslararası Kurtarma Sözleşmesi (Türkiye 1993’te onaylamıştır)
-
IMO (International Maritime Organization) kuralları
-
İlgili Yargıtay kararları (özellikle 11. HD ve 15. HD)
2. Kurtarma Ücreti Hakkı ve Şartları
Kurtarma ücreti talep edilebilmesi için:
-
Gerçek bir tehlikenin varlığı (fırtına, karaya oturma, yangın, su alma vb.)
-
Kurtarma faaliyetinin başarı ile sonuçlanması
-
Hizmetin gönüllü olması (mevcut bir sözleşme veya kanuni yükümlülük dışında)
-
Hizmet ile kurtarma sonucu arasında illiyet bağı
TTK m. 1299 gereği, kurtarma başarıya ulaşmazsa ücret talep edilemez, ancak özel durumlarda masrafların tazmini mümkün olabilir.
3. Kurtarma Ücretinin Hesaplanması
Kurtarma ücretinin belirlenmesinde TTK m. 1305 ve 1989 Sözleşmesi m. 13 esas alınır. Mahkeme veya hakem heyeti, ücret belirlerken şu kriterleri dikkate alır:
3.1. Değerlendirme Kriterleri
-
Kurtarma hizmetinin değeri (kurtarılan gemi, yük ve diğer malların toplam ekonomik değeri)
-
Tehlikenin derecesi
-
Kurtarıcının gösterdiği ustalık ve çaba
-
Kurtarma süresi ve kullanılan malzeme
-
Kurtarıcının risk aldığı durumlar
-
Çevreye sağlanan faydalar (örneğin deniz kirliliğini önleme)
-
Kurtarıcıların sayısı ve organizasyon seviyesi
3.2. Hesaplama Yöntemi
Genellikle kurtarılan malvarlığının değeri üzerinden bir yüzdelik oran uygulanır. Ancak bu oran sabit değildir ve olayın özelliklerine göre değişir.
Örnek hesaplama:
-
Kurtarılan gemi değeri: 20 milyon USD
-
Kurtarılan yük değeri: 5 milyon USD
-
Toplam değer: 25 milyon USD
-
Hakim tarafından belirlenen oran: %5
-
Kurtarma ücreti = 25.000.000 x %5 = 1.250.000 USD
Not: Çevresel kurtarma faktörü varsa, oran artabilir.
4. Çevresel Kurtarma ve Ek Ücretler
1989 Sözleşmesi ile getirilen önemli yeniliklerden biri çevresel kurtarma kavramıdır. Kurtarma faaliyeti sırasında deniz kirliliğinin önlenmesine katkı sağlanmışsa, kurtarıcıya ek ücret ödenebilir (TTK m. 1311).
Bu düzenleme, tanker kazalarında veya kimyasal yük taşıyan gemilerde çok önemlidir.
5. Kurtarma Ücretinde Paylaşım ve Öncelik
-
Kurtarma ücreti, kurtarma faaliyetinde yer alan tüm kurtarıcılar arasında katkılarına göre paylaşılır.
-
İnsan hayatı kurtarma ücreti doğrudan talep edilemez, ancak bu kurtarma malvarlığı kurtarma ücretinde değerlendirilir.
-
Kurtarma ücreti, gemi ve yük alacakları içinde yüksek önceliğe sahiptir.
6. Yargıtay Kararları ile Uygulama Örnekleri
Yargıtay 11. HD, 2017/2594 E., 2019/5239 K.:
Mahkeme, kurtarılan geminin piyasa değerini esas alarak ve tehlikenin büyüklüğünü dikkate alarak %6 oranında kurtarma ücreti belirlemiştir.
Yargıtay 15. HD, 2014/3648 E., 2015/4256 K.:
Kurtarma sırasında deniz kirliliğinin önlenmesine büyük katkı sağlandığı için çevresel kurtarma ek ücreti verilmesine hükmedilmiştir.
7. Sigorta ve Kurtarma Ücreti
-
Kurtarma ücreti, genellikle P&I sigortası veya gemi gövde (Hull & Machinery) sigortası kapsamında ödenir.
-
Sigorta şirketleri, mahkeme veya hakem kararına göre ödeme yapar.
-
Yük sahiplerinin de kendi navlun sigortası kapsamında paylarına düşen kurtarma ücretini ödeme yükümlülüğü vardır.
8. Uygulamada Karşılaşılan Sorunlar
-
Oran belirleme uyuşmazlıkları: Kurtarıcı ile gemi/yük sahibi arasında en çok çıkan anlaşmazlık konusudur.
-
Başarı şartı: Kurtarma tamamlanmazsa ücret talep edilememesi, bazı kurtarıcılar için haksızlık olarak görülmektedir.
-
Çevresel kurtarma ölçütleri: Yargı kararlarında farklı yorumlar olabilmektedir.
9. Sonuç
Kurtarma ücreti, deniz ticaretinde hem kurtarıcıları teşvik eden hem de denizcilik güvenliğini artıran önemli bir hukuki kurumdur. Türk Ticaret Kanunu ve 1989 Uluslararası Kurtarma Sözleşmesi çerçevesinde, ücretin belirlenmesinde adil, orantılı ve olayın özelliklerini dikkate alan bir yaklaşım benimsenmiştir.
Kurtarma faaliyeti sırasında sadece malvarlığının değil, çevrenin korunması da artık dikkate alınmakta ve buna göre ek ücret ödenmektedir. Bu nedenle, hem denizcilik şirketleri hem de sigorta kurumları, kurtarma hukuku ve ücret hesaplama yöntemlerini iyi bilmelidir.
Gözdenur TURNA
About Post Author
