Deniz Ticareti Hukukunda Kurtarma Sözleşmesi ve Özel Teminat

Giriş

Deniz ticareti, doğası gereği yüksek riskler barındırır. Fırtına, çatışma, yangın, teknik arıza veya karaya oturma gibi durumlarda gemi ve yüklerin güvenliği tehlikeye girer. Böyle anlarda kurtarma faaliyetleri, hem can hem de malvarlığını korumak için devreye girer.

Kurtarma hizmetleri, bazen tamamen gönüllü olarak yapılır, bazen de kurtarma sözleşmesi çerçevesinde yürütülür. Bu sözleşmeler, hizmetin koşullarını, ücretin hesaplanma yöntemini ve özellikle özel teminat (special security) hükümlerini belirler.

Türk Ticaret Kanunu (TTK) m. 1297-1319 ve 1989 Uluslararası Kurtarma Sözleşmesi, kurtarma sözleşmesi ve teminat konusunu açıkça düzenler.

---

1. Kurtarma Sözleşmesinin Hukuki Dayanakları

1.1. TTK’daki Düzenleme

• TTK m. 1297: Kurtarma sözleşmesi, tehlike altında bulunan gemi veya deniz mallarının kurtarılması için taraflar arasında yapılan anlaşmadır.

• TTK m. 1307: Taraflar sözleşmede ücret, yöntem, kullanılacak ekipman gibi hususları serbestçe kararlaştırabilir.

• TTK m. 1308: Sözleşmenin geçersiz olacağı haller, özellikle hile, baskı veya tehlikeli şartlarda zorla imzalama durumlarıdır.

---

1.2. 1989 Uluslararası Kurtarma Sözleşmesi

Türkiye’nin de taraf olduğu bu sözleşme, kurtarma faaliyetlerinin uluslararası standartlarını belirler.
Özellikle:

• Kurtarma ücretinin belirlenmesi (m. 13)

• Çevresel kurtarma (m. 14)

• Teminat yükümlülüğü (m. 21)

---

2. Kurtarma Sözleşmesinin Unsurları

Bir kurtarma sözleşmesinin geçerli olabilmesi için şu unsurlar bulunmalıdır:

1. Taraflar: Kurtarıcı (salvor) ve kurtarılan taraf (salved party – gemi sahibi, yük sahibi, navlun sahibi vb.)

2. Konu: Tehlike altında bulunan gemi veya yük.

3. Hizmet: Kurtarma faaliyeti (çekme, su tahliyesi, yangın söndürme vb.)

4. Ücret Düzenlemesi: Kurtarma ücretinin nasıl hesaplanacağı.

5. Teminat Düzenlemesi: Ödeme garantileri.

---

3. Özel Teminat (Special Security) Nedir?

3.1. Tanım

Özel teminat, kurtarma ücreti ve masrafların ödeneceğini güvence altına almak için kurtarılan tarafın kurtarıcıya sağladığı maddi güvencedir.
Bu, genellikle bankadan alınan garanti mektubu, P&I kulübü teminatı veya sigorta poliçesi üzerinde temlik şeklinde olur.

3.2. Hukuki Dayanak

• TTK m. 1313: Kurtarma tamamlandıktan sonra, kurtarıcı talebi üzerine gemi ve yük sahipleri, kurtarma ücretini karşılayacak teminat vermekle yükümlüdür.

• 1989 Sözleşmesi m. 21: Kurtarıcı, teminat verilene kadar gemi veya yük üzerinde hapis hakkı kullanabilir.

---

4. Özel Teminatın Özellikleri

1. Amaç: Kurtarıcının verdiği hizmet karşılığında ücretini tahsil edebilmesini garanti etmek.

2. Süre: Mahkeme veya hakem kararı kesinleşene kadar geçerlidir.

3. Şekil: Banka teminat mektubu, P&I sigorta teminatı veya nakit bloke.

4. Tutar: Tahmini kurtarma ücretinin tamamını veya mahkemenin belirleyeceği oranda fazlasını kapsayabilir.

---

5. Kurtarma Sözleşmesi ve Teminat Süreci

5.1. Sözleşme İmzalanması

Taraflar, kurtarma başlamadan önce sözleşme imzalar. Örneğin:

• Lloyd’s Open Form (LOF) uluslararası en yaygın kurtarma sözleşmesidir.

• Türk hukukunda taraflar kendi şartlarını belirleyebilir.

5.2. Teminat Talebi

• Kurtarma tamamlandıktan sonra, kurtarıcı ücretin ödenmesi için teminat isteyebilir.

• Teminat verilmezse kurtarıcı, gemi veya yük üzerinde hapis hakkı kullanabilir (TTK m. 1321).

5.3. Mahkeme/Hakem Süreci

• Taraflar ücrette anlaşamazsa, denizcilik ihtisas mahkemesi veya tahkim heyeti ücret miktarını belirler.

• Teminat, karar kesinleşene kadar muhafaza edilir.

---

6. Yargıtay Kararları ile Uygulama

Yargıtay 11. HD, 2018/4521 E., 2020/6212 K.:
Kurtarma faaliyetinde bulunan şirketin ücret talebi üzerine gemi sahibi teminat vermekten kaçınmış, kurtarıcı hapis hakkı kullanmıştır. Yargıtay, TTK m. 1313 gereğince kurtarıcının teminat talep hakkını onamıştır.

Yargıtay 15. HD, 2014/3256 E., 2015/4892 K.:
Teminatın kurtarma ücretini ve faizi kapsaması gerektiğine karar verilmiştir.

---

7. Sigorta ve Teminat İlişkisi

• P&I Kulüpleri, genellikle üyelerinin kurtarma teminatlarını verir.

• Hull & Machinery Sigortası, gemi kurtarma masraflarını karşılar.

• Teminat, çoğu zaman sigorta şirketleri tarafından düzenlenir.

---

8. Uygulamada Karşılaşılan Sorunlar

1. Teminat Miktarı Uyuşmazlığı: Kurtarıcı daha yüksek teminat ister, kurtarılan taraf daha düşük.

2. Teminatın Gecikmesi: Gemi limanda bekler, navlun kaybı olur.

3. Uluslararası Tahkim: LOF sözleşmeleri genellikle Londra Denizcilik Tahkim Birliği (LMAA) yetkisine tabi olur.

---

Sonuç

Deniz ticaretinde kurtarma sözleşmesi, hem tarafların haklarını güvence altına alan hem de kurtarma faaliyetlerini teşvik eden önemli bir hukuki araçtır. Özel teminat, bu sürecin en kritik unsurlarından biridir ve kurtarıcının hakkını garanti altına alırken, kurtarılan tarafın da yükümlülüklerini yerine getirmesini sağlar.

Türk Ticaret Kanunu ve 1989 Uluslararası Kurtarma Sözleşmesi, bu konuda ayrıntılı hükümler getirmiş olup, uygulamada Yargıtay kararları ile desteklenmektedir. Özellikle yüksek değerli gemi ve yük kurtarmalarında, teminat süreci profesyonel yönetilmelidir.