Deniz Ticareti Hukukunda Kıyasen Çatma (Çatma Olmaksızın Zarar Verilmesi)
Deniz Ticareti Hukukunda Kıyasen Çatma (Çatma Olmaksızın Zarar Verilmesi)
Deniz ticareti hukukunun en dikkat çekici alanlarından biri, denizde meydana gelen gemi kazaları ve bu kazaların doğurduğu sorumluluklardır. Bu çerçevede “çatma”, iki veya daha fazla geminin denizde birbiriyle fiilen çarpışması sonucu doğan zararlara ilişkin kuralları ifade eder. Ancak uygulamada her zarar doğuran olay, mutlaka bir çatma olarak gerçekleşmez. Bazı durumlarda gemiler arasında doğrudan fiziksel bir temas olmaksızın da zarar meydana gelebilir. İşte bu gibi hâllerde hukuk doktrini ve Türk Ticaret Kanunu (TTK), “kıyasen çatma” veya diğer adıyla “çatma olmaksızın zarar verilmesi” kavramını gündeme getirmektedir.
Çatma ve Kıyasen Çatma Arasındaki Fark
Çatma, en az iki gemi arasında meydana gelen doğrudan temas ile ortaya çıkar. Kanunen çatmadan bahsedebilmek için:
- İki gemi arasında fiilî bir temas olmalı,
- Bu temas zarara yol açmalı,
- Kusur veya ihmal bulunmalı.
Buna karşılık kıyasen çatma, gemiler arasında fiilî temas olmaksızın ortaya çıkan zarar hâllerini kapsar. Yani ortada çarpışma yoktur, ancak bir geminin kusurlu davranışı diğerine veya üçüncü kişilere zarar verir.
Türk Ticaret Kanunu’nda Kıyasen Çatma
Türk Ticaret Kanunu (TTK) m. 1285/II hükmü bu hususu açıkça düzenlemiştir:
“Gemiler arasında çatma olmaksızın, bir geminin manevrası veya seyir kurallarına aykırı hareketi sebebiyle diğer gemiye, üzerindekilere veya üçüncü kişilere zarar verilirse, çatmaya ilişkin hükümler kıyasen uygulanır.”
Bu hükümden hareketle, kıyasen çatmanın üç unsuru bulunmaktadır:
- Çatma olmaması → Gemiler fiilen çarpışmamıştır.
- Kusurlu bir hareket bulunması → Manevra hatası, seyir kurallarına aykırılık veya ihmal olmalıdır.
- Zarar doğması → Gemide, gemide bulunan yükte, yolcularda veya üçüncü kişilerde zarara sebebiyet verilmiş olmalıdır.
Dolayısıyla, kıyasen çatma kavramı, çatmanın sorumluluk rejimini genişleterek adaletin sağlanmasını amaçlar.
Kıyasen Çatma Örnekleri
Kıyasen çatma halleri, denizcilik pratiğinde sıkça rastlanır. Örnekler:
- Dalga Zararları: Limanda yüksek hızla seyreden bir geminin oluşturduğu dalga (salvo) etkisiyle, yanındaki geminin yükünün düşmesi veya gemide hasar meydana gelmesi.
- Manevra Hatası: Bir geminin ani rota değişikliğiyle diğer gemiyi tehlikeye sokması, bunun üzerine diğer geminin ani manevra yaparken karaya oturması veya yük kaybetmesi.
- Çekilen Gemi Durumu: Römorkörün hatalı manevrasıyla çektiği geminin başka bir gemiye temas etmese de yanaşma sırasında yük indirme düzeneklerine zarar vermesi.
- Yük Kaybı: Demir atan bir geminin zincirinin sürüklenmesi sonucu başka bir geminin pervanesine dolanarak gemiyi hareketsiz bırakması.
Bu durumlarda gemiler arasında doğrudan çarpışma yoktur, fakat zarar açıkça bir geminin kusurlu hareketinden kaynaklanmaktadır.
Hukuki Sonuçlar ve Sorumluluk
Kıyasen çatma hâllerinde sorumluluk rejimi, normal çatmada olduğu gibi işler. Yani:
- Kusur Esası: Zarardan sorumluluk, kusura dayanır. Kusuru olan gemi veya donatan, zarar gören tarafın uğradığı zararı tazmin etmekle yükümlüdür.
- Tazminatın Kapsamı: Zarar yalnızca gemiye değil, yük sahiplerine ve yolculara verilen zararları da kapsar.
- Rücu Hakkı: Zarar gören üçüncü kişiler, doğrudan kusurlu gemi malikine başvurabilir; gemi maliki de kusuru oranında ilgili personele veya diğer sorumlulara rücu edebilir.
- Sigorta: Çatma sorumluluğunda olduğu gibi, P&I (Protection and Indemnity) sigortaları kıyasen çatma hâllerinde de devreye girer.
Uluslararası Hukukta Kıyasen Çatma
Türk hukukundaki kıyasen çatma düzenlemesi, 1910 Brüksel Çatma Sözleşmesi’nin geniş yorumundan kaynaklanır. Bu sözleşme doğrudan kıyasen çatmayı düzenlememiştir, ancak birçok ülke, deniz ticaretinde adaletin sağlanması için “çatmanın kıyasen uygulanması” prensibini kabul etmiştir.
Ayrıca COLREG 1972 (Uluslararası Denizde Çatışmayı Önleme Tüzüğü), gemilerin uyması gereken kuralları belirler. Bu kuralların ihlali sonucu doğrudan temas olmasa dahi zarar verilirse, sorumluluk doğar.
Yargıtay Kararlarında Kıyasen Çatma
Türk yargı pratiğinde, Yargıtay denizcilik davalarında kıyasen çatma hükümlerini sıkça uygulamaktadır.
- Yargıtay 11. Hukuk Dairesi, bir kararında, limanda süratle seyreden geminin yarattığı dalga nedeniyle yanındaki gemide oluşan zararı “kıyasen çatma” kapsamında değerlendirmiştir.
- Başka bir kararda ise, römorkörün hatalı manevrasıyla doğrudan temas olmadan zarar vermesi hâlinde de çatma hükümlerinin kıyasen uygulanacağı belirtilmiştir.
Bu kararlar, Türk Ticaret Kanunu m.1285/II hükmünün uygulamadaki önemini ortaya koymaktadır.
Kıyasen Çatmanın Önemi
Kıyasen çatma, deniz ticareti hukukunda birçok bakımdan önemlidir:
- Adalet ve Hakkaniyet: Gemiler arası doğrudan temas olmamasına rağmen zararların karşılanmasını sağlar.
- Deniz Güvenliği: Kaptanları ve gemi personelini dikkatli olmaya teşvik eder.
- Sigorta Sisteminin İşleyişi: P&I kulüplerinin zararları karşılamasını kolaylaştırır.
- Uluslararası Uyum: Türk deniz hukuku ile uluslararası düzenlemeler arasında paralellik kurar.
Sonuç
Deniz ticareti hukukunda kıyasen çatma, çatma hükümlerinin doğrudan temas olmaksızın gerçekleşen zararlara da uygulanmasını sağlayan, adaletli bir kurumdur. Özellikle liman manevraları, dalga etkisi, römorkör hataları gibi durumlarda zarara uğrayanların korunmasına hizmet eder.
Türk Ticaret Kanunu, Yargıtay kararları ve uluslararası düzenlemeler birlikte değerlendirildiğinde, kıyasen çatma:
- Kusur esasına dayalı sorumluluk getirir,
- Tazminat rejimini çatmaya benzer şekilde işletir,
- Üçüncü kişilerin haklarını güvence altına alır,
- Deniz ticaretinde güvenliği artırır.
Dolayısıyla, kıyasen çatma kurumu, denizcilik sektöründe hukuk güvenliğinin sağlanması açısından vazgeçilmezdir.
About Post Author
