Deniz Ticareti Hukukunda Kayıt Usulü ve Kaydedilecek Hususlar

Giriş

Deniz ticareti, uluslararası taşımacılığın en önemli alanlarından biridir. Gemilerin mülkiyeti, hukuki statüsü, üzerlerindeki haklar ve yükümlülükler, ticaretin güvenli işleyişi açısından ayrıntılı şekilde düzenlenmiştir. Bu düzenlemelerin merkezinde gemi sicili yer alır.

Gemi sicili; gemilerin kimlik bilgilerini, malikini, tabiiyetini ve üzerindeki aynî hakları kaydeden resmi bir defterdir. Sicil, yalnızca kayıt sistemi olmayıp, aynı zamanda aleniyet, güvenlik ve öngörülebilirlik sağlar. Türk Ticaret Kanunu (TTK), gemilerin sicile kaydedilmesi usulünü ve hangi hususların kaydedileceğini ayrıntılı olarak düzenlemiştir.

---

1. Gemi Sicilinin Hukuki Dayanağı

• TTK m. 941 ve devamı: Gemi siciline ilişkin temel hükümleri içerir.
• Bağlama Kütüğü Uygulama Yönetmeliği (2009): Özellikle küçük tekneler ve içsu araçları için kayıt esaslarını düzenler.
• Uluslararası Denizcilik Anlaşmaları: Sicilin işlevini dolaylı olarak etkileyen hükümler içerir (UNCLOS, 1982).

---

2. Kayıt Usulünün Amacı

• Gemilere hukuki kimlik kazandırmak,
• Mülkiyetin ve aynî hakların belirlenmesini sağlamak,
• Üçüncü kişilere güvence vermek,
• Bayrak çekme hakkını belirlemek,
• Ticari şeffaflık ve öngörülebilirliği sağlamak.

---

3. Kayıt Usulü

3.1. Başvuru

• Gemi sahibi veya temsilcisi, sicil müdürlüğüne yazılı olarak başvurur.
• Başvuruda geminin teknik bilgileri ve mülkiyeti ispatlayan belgeler ibraz edilir.

3.2. Belgeler

• İnşa belgesi veya satış sözleşmesi,
• Malikin kimlik veya şirket belgeleri,
• Tonaj ve teknik özellikler,
• Vergi numarası ve gerekli harçların ödendiğine dair belge.

3.3. Sicil Müdürünün İncelemesi

• Belgeler tamamsa kayıt yapılır.
• Eksiklik varsa başvuru düzeltilmek üzere geri çevrilir.

3.4. Tescil

• Gemiye bir sicil numarası verilir.
• Kayıt defterine gerekli bilgiler işlenir.
• Sicil kaydı herkese açık hale gelir.

---

4. Kaydedilecek Hususlar

4.1. Gemiye İlişkin Bilgiler

• Geminin adı,
• Geminin türü (yük gemisi, yolcu gemisi, tanker, yat vb.),
• Yapı yeri ve yılı,
• Tam boyu, genişliği, tonajı, makine gücü,
• Bayrağı.

4.2. Malike İlişkin Bilgiler

• Malik gerçek kişi ise adı, soyadı, T.C. kimlik numarası, adresi,
• Malik tüzel kişi ise unvanı, sicil numarası, merkez adresi.

4.3. Ayni Haklara İlişkin Bilgiler

• Gemi ipotekleri,
• İntifa hakkı,
• Haciz ve tedbir kararları,
• Rehin benzeri sınırlı aynî haklar.

4.4. Diğer Hususlar

• Gemi kaptanının adı (bazı sicillerde),
• Yapı halindeki gemiler için inşa aşamaları,
• Mülkiyetin devri ve takyidatların kaydı.

---

5. Sicil Kaydının Hukuki Sonuçları

5.1. Maliklik Karinesi

Sicilde malik olarak görünen kişi malik sayılır.

5.2. Sicile Güven İlkesi

Üçüncü kişiler sicildeki kayda güvenerek işlem yapabilir. Yanlış kayıt olsa bile iyiniyetli üçüncü kişiler korunur.

5.3. Ayni Hakların İleri Sürülebilirliği

İpotek ve benzeri haklar ancak sicile kaydedilirse üçüncü kişilere karşı ileri sürülebilir.

5.4. Aleniyet

Sicil herkese açıktır. Bu sayede üçüncü kişiler işlem yapmadan önce gemi hakkında bilgi edinebilir.

---

6. Yargıtay Kararları Işığında

• Yargıtay 11. HD, 2014/6531 E., 2016/2987 K.: Sicile kaydedilmemiş gemi ipoteğinin üçüncü kişilere karşı geçerli olmayacağına hükmedilmiştir.
• Yargıtay 11. HD, 2016/4891 E., 2017/4389 K.: Sicilde malik görünen kişinin malik kabul edileceği, sicile güven ilkesinin uygulanacağı belirtilmiştir.
• Yargıtay 11. HD, 2018/3425 E., 2019/2220 K.: Haciz ve tedbir kayıtlarının sicile işlenmesinin üçüncü kişileri bağlayacağına karar verilmiştir.

---

7. Uygulamadaki Sorunlar

• Sicil müdürlükleri arasında uygulama birliği olmaması,
• Elektronik sicil sisteminin yeterince yaygınlaşmaması,
• Küçük teknelerin kayıt dışı kalması,
• Yabancı bayraklı gemilerin Türk siciline kaydı konusundaki belirsizlikler.

---

8. Çözüm Önerileri

• Uygulama birliği sağlanmalı: Sicil müdürlükleri için standart kılavuz hazırlanmalı.
• Dijital sicil sistemine geçilmeli: Elektronik kayıtlarla şeffaflık artırılmalı.
• Küçük tekneler için teşvikler getirilmeli: Bağlama kütüğü uygulaması genişletilmeli.
• Uluslararası uyum artırılmalı: Yabancı gemilerin kaydı kolaylaştırılmalı.

---

Sonuç

Deniz ticareti hukukunda kayıt usulü ve kaydedilecek hususlar, gemilerin hukuki statüsünü belirleyen, üçüncü kişilere güven sağlayan ve ticari güvenliği tesis eden temel düzenlemelerdir.

• Kayıt usulü, yazılı başvuru ve belgelerin incelenmesiyle gerçekleşir.
• Kaydedilecek hususlar arasında geminin kimliği, maliki, üzerindeki aynî haklar ve takyidatlar yer alır.
• Sicile güven ilkesi, üçüncü kişilerin korunmasını sağlar.
• Yargıtay kararları, kayıt ve kaydedilecek hususların bağlayıcılığını teyit etmiştir.

Sonuç olarak, kayıt usulü ve kaydedilecek hususlar, deniz ticaretinde yalnızca idari bir formalite değil; hukuki güvenlik, aleniyet ve ekonomik istikrar sağlayan bir temel mekanizmadır.