Deniz Ticareti Hukukunda Kaydın Nakli, Talep Üzerine ve Resen Silinmesi

Giriş

Deniz ticareti hukukunda gemi sicili, gemilerin kimliklerini, maliklerini ve üzerlerindeki aynî hakları gösteren, aleniyet ve güvenlik sağlayan resmi bir kayıttır. Ancak gemiler, sürekli aynı statüde kalmaz; satılabilir, bayrak değiştirebilir, kullanılamaz hale gelebilir ya da hukuki durumlarında değişiklikler meydana gelebilir. Bu gibi hallerde gemi sicilindeki kayıtların güncellenmesi gerekir.

Türk Ticaret Kanunu (TTK), gemi sicilindeki kayıtların nakledilmesi, talep üzerine silinmesi ve resen silinmesine ilişkin ayrıntılı hükümler öngörmüştür. Bu düzenlemeler, hem gemi sahiplerinin menfaatlerini korumakta hem de üçüncü kişiler için hukuki güvenlik sağlamaktadır.

---

1. Gemi Sicilinin İşlevi

• Aleniyet: Herkes sicile başvurarak gemi hakkında bilgi alabilir.
• Maliklik Karinesi: Sicilde malik görünen kişi, malik sayılır.
• Aynî Hakların Korunması: İpotek, rehin, intifa gibi haklar ancak sicile kaydedilirse üçüncü kişilere karşı geçerli olur.

Dolayısıyla gemi sicili, gemilerin hukuki statüsünü belirleyen en güvenilir kaynaktır.

---

2. Kaydın Nakli

2.1. Kavram

Kaydın nakli, gemi üzerindeki mülkiyet veya aynî hakların değişmesi halinde kaydın yeni malike veya hak sahibine devredilmesidir.

2.2. Hukuki Dayanak

• TTK m. 997 vd.
• Yazılı devir sözleşmesi ve sicile tescil şarttır.

2.3. Uygulama

• Gemi satıldığında yeni malik, sicil müdürlüğüne başvurur.
• Devir belgesi ibraz edilir.
• Sicil memuru kaydı yeni malik adına nakleder.

2.4. Sonuç

• Sicilde malik görünen kişi değişir.
• Üçüncü kişiler yeni malik ile muhatap olur.
• Sicile güven ilkesi korunur.

---

3. Talep Üzerine Silinme

3.1. Kavram

Malikin yazılı talebi üzerine gemi sicilinden kaydın silinmesidir.

3.2. Şartlar

• Geminin yabancıya satılması,
• Geminin gemi vasfını kaybetmesi,
• Malikin başka bir sicile kaydı tercih etmesi.

3.3. Usul

• Malik, sicil müdürlüğüne dilekçe verir.
• Dayanak belgeler (satış sözleşmesi, yok olma raporu vb.) ibraz edilir.
• Sicil müdürü, gerekli şartlar oluşmuşsa kaydı siler.

3.4. Hukuki Sonuçlar

• Gemi artık Türk bayrağı çekemez.
• Sicile bağlı haklar sona erer.
• Üçüncü kişiler artık sicile güvenerek hak iddia edemez.

---

4. Resen Silinme

4.1. Kavram

Resen silinme, malikin talebi olmaksızın, hukuki veya fiili durum gereği sicil müdürlüğünün kaydı silmesidir.

4.2. Haller

• Geminin tamamen batması veya yok olması,
• Gemi vasfını kaybetmesi,
• Türk tabiiyetini kaybetmesi,
• Mahkeme kararıyla tescilin hükümsüz olduğunun tespiti.

4.3. Hukuki Dayanak

• TTK m. 1001 vd.
• Sicil memuru, gerekli belgelerle birlikte kaydı kendiliğinden siler.

4.4. Sonuç

• Gemi hukuken varlığını yitirir.
• İpotek, rehin gibi haklar da ortadan kalkar.
• Alacaklılar, gemi üzerinde artık hak ileri süremez.

---

5. Yargıtay Kararları Işığında

• Yargıtay 11. HD, 2014/6531 E., 2016/2987 K.: Satış sözleşmesinin yapılması yeterli olmayıp, mülkiyetin nakli için sicile tescil zorunludur.
• Yargıtay 11. HD, 2016/713 E., 2017/3490 K.: Resen silinmede sicil müdürünün geminin yok olduğunu resmi raporlarla tespit etmesi gerektiği belirtilmiştir.
• Yargıtay 11. HD, 2018/3422 E., 2019/2218 K.: Sicilden terkin edilmeyen gemi üzerinde üçüncü kişilerin iyi niyetle işlem yapabileceği, sicile güven ilkesinin geçerli olduğu vurgulanmıştır.

---

6. Uygulamadaki Sorunlar

• Sicil müdürlükleri arasında uygulama birliği eksikliği,
• Resen silinme kararlarının gecikmeli alınması,
• Yabancıya satılan gemilerin kaydının zamanında silinmemesi,
• Elektronik sicil sisteminin yetersizliği.

---

7. Çözüm Önerileri

• Uygulama birliği sağlanmalı: Sicil müdürlükleri için net yönergeler hazırlanmalı.
• Elektronik sicil sistemi geliştirilmelidir: Kaydın nakli ve silinmesi işlemleri hızlandırılmalıdır.
• Uluslararası uyum artırılmalı: Yabancıya satılan gemilerin kaydının silinmesi için devletler arası işbirliği yapılmalı.
• Alacaklıların korunması sağlanmalı: Silinme işlemleri öncesinde alacaklıların bilgilendirilmesi zorunlu hale getirilmeli.

---

Sonuç

Deniz ticareti hukukunda kaydedilen bilgilerin güncel tutulması, hem maliklerin hem de üçüncü kişilerin menfaatlerini korur.

• Kaydın nakli, mülkiyet değişikliklerinin sicile yansıtılmasıdır.
• Talep üzerine silinme, malikin istemiyle gerçekleşir.
• Resen silinme ise idari bir işlem olup, geminin fiili veya hukuki varlığını yitirmesi halinde uygulanır.

Yargıtay kararları, bu işlemlerde sicile güven ilkesini ve üçüncü kişilerin korunmasını temel ilke olarak benimsemiştir.

Sonuç olarak, kaydı nakil, talep üzerine ve resen silinme kurumları, deniz ticaretinde hukuki güvenliğin sağlanması, alacaklıların korunması ve devletin egemenlik yetkisinin etkin şekilde uygulanması açısından büyük önem taşımaktadır.