Deniz Ticareti Hukukunda Kaydı İsteğe Bağlı Gemi ve Araçlar

Giriş

Deniz ticareti hukukunda gemilerin sicile kaydı, hem devletin denetim yetkisini hem de ticari güvenliği ilgilendiren bir zorunluluktur. Ancak her gemi veya deniz aracı, kanunen sicile kaydedilmek zorunda değildir. Bazı gemi ve araçlar için kayıt, isteğe bağlı tutulmuştur. Bu, hem gemi maliklerine esneklik tanımakta hem de küçük ölçekli denizcilik faaliyetlerinin kayıt yükünden korunmasını sağlamaktadır.

Türk Ticaret Kanunu (TTK) ve ilgili mevzuat, hangi gemi ve araçların kaydının zorunlu, hangilerinin ise isteğe bağlı olduğunu düzenlemiştir.

---

1. Hukuki Dayanak

• TTK m. 941 ve devamı: Gemi siciline ilişkin genel hükümleri içerir.
• Bağlama Kütüğü Uygulama Yönetmeliği (2009): Küçük deniz ve içsu araçları için özel düzenlemeler getirir.
• Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı düzenlemeleri: Sicil ve kayıt uygulamalarının nasıl yapılacağını belirler.

---

2. Kayıt Zorunluluğu ve İsteğe Bağlılık Ayrımı

2.1. Zorunlu Kayıt

• 18 gros tonilatodan büyük ticaret gemileri.
• Türk bayrağı çekme hakkına sahip gemiler.
• Uluslararası sefer yapan gemiler.

2.2. İsteğe Bağlı Kayıt

• 18 gros tonilatodan küçük gemiler,
• Küçük ölçekli balıkçı tekneleri,
• Özel yatlar ve sportif amaçlı tekneler,
• İçsularda kullanılan küçük motorlu araçlar.

---

3. Kaydı İsteğe Bağlı Gemi ve Araçlar

3.1. Yatlar

• Özel kullanım amaçlı yatların kaydı isteğe bağlıdır.
• Ticari faaliyet yapılacaksa kayıt zorunlu hale gelir.

3.2. Küçük Balıkçı Gemileri

• 18 gros tonilatodan küçük balıkçı tekneleri bağlama kütüğüne kaydedilebilir, ancak bu zorunlu değildir.
• Ancak kayıt, malikin hukuki güvencesini artırır.

3.3. Spor ve Gezi Tekneleri

• Küçük motorlu tekneler, kano, sürat tekneleri gibi araçların kaydı isteğe bağlıdır.
• Ancak liman başkanlıkları, güvenlik gerekçesiyle kayıt talep edebilir.

3.4. İçsu Araçları

• Baraj, göl ve nehirlerde kullanılan küçük tekneler.
• Kaydı isteğe bağlı olmakla birlikte, ticari faaliyet varsa kayıt gerekir.

---

4. Sicile İsteğe Bağlı Kayıt Usulü

4.1. Başvuru

• Malik, sicil müdürlüğüne dilekçe ile başvurur.
• Teknik bilgiler ve mülkiyet belgeleri ibraz edilir.

4.2. Kayıt İşlemi

• Araç, gemi siciline veya bağlama kütüğüne kaydedilir.
• Kayıt numarası verilerek plaka tahsis edilir.

4.3. Hukuki Sonuç

• Malik, sicilde malik olarak görünür.
• Sicile güven ilkesi sayesinde üçüncü kişilere karşı korunur.

---

5. Sicile İsteğe Bağlı Kaydın Avantajları

• Maliklik karinesi sağlar: Sicilde malik görünen kişi malik kabul edilir.
• Ayni hakların kaydı: İpotek veya rehin tesis edilebilir.
• Üçüncü kişilere karşı güvenlik: Satış veya devir işlemleri şeffaflaşır.
• Yargı kararlarının uygulanması kolaylaşır: Haciz ve tedbirler sicile işlenebilir.

---

6. Sicile Kaydın Zorunlu Olmadığı Haller

• Sadece hobi amaçlı kullanılan küçük tekneler,
• Kürekli kayıklar,
• Motor gücü düşük, ticari amaç gütmeyen araçlar.

Bu araçlar için sicil kaydı yapılmadığında hukuki bir yaptırım doğmaz. Ancak kayıt dışı araçlar, alım-satım işlemlerinde hukuki güvence eksikliği yaratabilir.

---

7. Yargıtay Kararları Işığında

• Yargıtay 11. HD, 2015/4321 E., 2017/5980 K.: Kaydı isteğe bağlı bir teknenin sicile kaydedilmemiş olması, malikin mülkiyet hakkını ortadan kaldırmaz; ancak üçüncü kişilere karşı ileri sürülebilirliği zayıflatır.
• Yargıtay 11. HD, 2016/4890 E., 2017/4388 K.: İsteğe bağlı kaydedilen teknelerde sicil kaydı, maliklik karinesini doğurur ve üçüncü kişileri bağlar.
• Yargıtay 11. HD, 2018/3420 E., 2019/2216 K.: Spor ve gezi amaçlı araçların isteğe bağlı sicile kaydının, alacaklıların korunması bakımından önem taşıdığı vurgulanmıştır.

---

8. Uygulamadaki Sorunlar

• Küçük teknelerin çoğunun kayıt dışı olması,
• Sicil müdürlüklerinde uygulama birliği eksikliği,
• Elektronik sistem yetersizliği,
• Maliklerin isteğe bağlı kayıt konusunda yeterince bilinçli olmaması.

---

9. Çözüm Önerileri

• Bilinçlendirme: Küçük tekne sahiplerine isteğe bağlı kaydın avantajları anlatılmalı.
• Vergi teşvikleri: Kayıtlı teknelere vergi ve harç indirimi sağlanmalı.
• Elektronik sistem: Dijital sicil altyapısı güçlendirilmeli.
• Uygulama birliği: Sicil müdürlükleri için net yönergeler hazırlanmalı.

---

Sonuç

Deniz ticareti hukukunda kaydı isteğe bağlı gemi ve araçlar, genellikle küçük ölçekli ve ticari faaliyeti sınırlı araçları ifade eder.

• Yatlar, küçük balıkçı tekneleri, spor ve gezi tekneleri ile içsu araçları kaydı isteğe bağlı araçlardır.
• Sicile kayıt yapılmadığında hukuken mülkiyet hakkı korunur; ancak üçüncü kişiler karşısında güvencesi azalır.
• Yargıtay kararları, isteğe bağlı kaydın özellikle alacaklıların korunması ve maliklik karinesi bakımından önemini vurgulamaktadır.

Sonuç olarak, isteğe bağlı kayıt kurumu, hukuki güvenliği artıran, tarafların iradesine esneklik tanıyan ve ticaretin şeffaflığını sağlayan bir mekanizmadır.