Deniz Ticareti Hukukunda Geminin Sevki ve Başkaca Teknik Yönetimindeki Kusur

Giriş

Deniz ticareti, yüksek riskler barındıran bir faaliyet alanıdır. Taşımacılığın güvenle yapılabilmesi, sadece geminin teknik yeterliliğine değil, aynı zamanda mürettebatın sevk ve idaresindeki özenine de bağlıdır. Bu çerçevede “geminin sevki ve teknik yönetimi”, deniz ticareti hukukunda taşıyanın sorumluluğunu belirleyen en kritik unsurlardan biridir.

Türk Ticaret Kanunu (TTK), taşıyanın yükün zıyaı, hasarı veya geç tesliminden sorumlu olduğunu kabul ederken; bazı istisnalar da öngörmüştür. Bunlardan biri de geminin sevki ve diğer teknik yönetimindeki kusurlardır. Tarihsel süreçte Lahey-Visby Kuralları’ndan alınan bu düzenleme, taşıyan lehine bir “sorumluluktan kurtulma sebebi” olarak tanınmış; Hamburg ve Rotterdam Kuralları’nda ise daraltılmıştır.

---

1. Geminin Sevki ve Teknik Yönetimindeki Kusur Kavramı

1.1. Geminin Sevki

Geminin sevki, geminin denizde yönlendirilmesi, seyir ve navigasyon faaliyetleri ile ilgilidir.

• Rota belirlenmesi,
• Deniz haritalarının kullanılması,
• Seyir cihazlarının doğru işletilmesi,
• Hız ve manevra ayarları.

1.2. Teknik Yönetim

Teknik yönetim ise, geminin çalışır durumda tutulması ve güvenli işletilmesi anlamına gelir.

• Motor ve makine bakımı,
• Elektrik sistemleri,
• Yükleme-boşaltma sırasında teknik güvenlik,
• Ambarların uygun şekilde havalandırılması.

1.3. Kusur

Kusur, geminin sevk ve idaresinde özen yükümlülüğüne aykırı davranışlardır. Bu kusurlar, mürettebatın ihmalinden kaynaklanabileceği gibi, donatanın teknik bakımdaki eksikliklerinden de doğabilir.

---

2. Tarihsel Perspektif

2.1. Lahey Kuralları

Lahey Kuralları (1924) taşıyan lehine geniş bir istisna getirmiştir: Taşıyan, geminin sevki ve yönetimindeki kusurlardan sorumlu değildir.

2.2. Lahey-Visby Kuralları

Bu düzenlemeyi korumuş, taşıyanı yük sahiplerine karşı ciddi şekilde koruyan bir yaklaşım benimsemiştir.

2.3. Hamburg Kuralları

Hamburg Kuralları (1978), taşıyanın sorumluluğunu ağırlaştırmış; sevk ve idare kusurlarında da taşıyanın sorumluluğunu kabul etmiştir.

2.4. Rotterdam Kuralları

Modern yaklaşımı benimseyerek taşıyanın sorumluluğunu genişletmiş, Lahey-Visby’den gelen sorumsuzluk sebeplerini büyük ölçüde kaldırmıştır.

---

3. Türk Hukukunda Düzenleme

TTK m. 1182/2’de taşıyanın sorumluluktan kurtulabileceği haller arasında geminin sevki ve teknik yönetimindeki kusurlar sayılmıştır.

• Bu hüküm, Lahey-Visby Kuralları’ndan alınmıştır.
• Dolayısıyla Türk hukuku, Hamburg yaklaşımını değil, daha dar sorumluluk öngören geleneksel sistemi benimsemiştir.

---

4. Geminin Sevki ve Teknik Yönetimindeki Kusura Örnekler

4.1. Sevk Kusurları

• Rotanın yanlış belirlenmesi,
• Radar veya seyir cihazlarının hatalı kullanılması,
• Tehlikeli sulardan geçerken gerekli tedbirlerin alınmaması.

4.2. Teknik Yönetim Kusurları

• Makine bakımının yapılmaması nedeniyle arıza çıkması,
• Yetersiz mürettebat bulundurulması,
• Yükleme sırasında ambarın havalandırılmaması ve yükün bozulması,
• Güvenlik talimatlarına uyulmaması.

---

5. Taşıyanın Sorumluluğu ve Kusurun Hukuki Sonuçları

5.1. Genel Kural

Normalde taşıyan, yükün teslim alındığı andan teslim edildiği ana kadar tüm zararlardan sorumludur.

5.2. İstisna: Sevk ve Yönetim Kusuru

Eğer zarar, geminin sevk ve yönetimindeki kusurlardan doğmuşsa, TTK m. 1182/2 uyarınca taşıyan sorumluluktan kurtulur.

5.3. Sınırlar

• Eğer taşıyanın ağır kusuru veya kasten davranışı varsa bu istisnadan yararlanamaz.
• Ayrıca taşıyan, gemiyi yola elverişli hale getirmek yükümlülüğünü ihlal etmişse yine sorumludur.

---

6. Yük Sahibinin Durumu

Yük sahibi açısından bu düzenleme, hak kaybına yol açabilmektedir.

• Hamburg Kuralları’nın benimsenmemesi nedeniyle Türkiye’de yük sahipleri, sevk ve teknik kusurlarda tazminat talep edemez.
• Bu nedenle yük sahipleri çoğu kez yük sigortasına başvurmaktadır.

---

7. Sigorta İlişkisi

• Yük Sigortası: Yük sahiplerini korur, taşıyanın sorumsuz olduğu hallerde devreye girer.
• P&I Sigortası: Taşıyanın sorumluluğunu karşılayan sigorta olup, sevk ve teknik kusurlarda işletilmez.

---

8. Yargıtay Kararları Işığında Uygulama

Yargıtay kararlarında:

• Geminin rotasının yanlış seçilmesi, taşıyanın sorumluluğunu doğurmaz; yük sahibi zararı sigortasından talep etmelidir.
• Ancak geminin sefere elverişsiz olması (örneğin, motor arızasının önceden bilinmesine rağmen yola çıkılması) durumunda taşıyan sorumlu tutulmuştur.
• Yargıtay, elverişlilik yükümlülüğü ile sevk kusurunu birbirinden ayırmaktadır.

---

9. Uygulamada Ortaya Çıkan Sorunlar

• Kusurun ayrımı: Bir olayın “sevk kusuru” mu yoksa “elverişsizlik” mi olduğu tartışmalıdır.
• Uluslararası taşımalar: Hangi kuralların uygulanacağı önemlidir (Lahey-Visby mi, Hamburg mu?).
• Sigorta uyuşmazlıkları: Yük sahibi ile sigortacı arasında sorumluluk paylaşımı sorun yaratır.
• Yük sahibinin korunması: Türk hukukunda taşıyan lehine olan düzenleme, yük sahiplerini zayıf bırakmaktadır.

---

10. Değerlendirme

• Geminin sevk ve teknik yönetimindeki kusur, taşıyanın sorumluluktan kurtulduğu nadir istisnalardan biridir.
• Bu durum, yük sahiplerinin aleyhine sonuçlar doğurabilir.
• Yargıtay, taşıyanın sorumluluğunu genellikle dar yorumlamakta, “elverişsizlik” ile “sevk kusuru”nu ayırarak karar vermektedir.
• Modern hukukta (Hamburg ve Rotterdam Kuralları) bu istisna terk edilmiştir; ancak Türk hukuku hâlen Lahey-Visby yaklaşımını sürdürmektedir.

---

Sonuç

Deniz ticareti hukukunda geminin sevki ve teknik yönetimindeki kusur, taşıyanın sorumluluktan kurtulduğu özel bir istisna oluşturur.

• Taşıyan, normalde eşyanın zıya, hasar ve geç tesliminden sorumludur.
• Ancak zarar geminin sevk veya teknik yönetimindeki kusurdan doğmuşsa, TTK gereği sorumluluktan kurtulur.
• Bu hüküm, uluslararası denizcilik hukukunda tartışmalı olup, modern düzenlemelerde daraltılmıştır.

Sonuç olarak, Türk hukukunda taşıyan lehine kabul edilen bu istisna, hem taşıyanın korunması hem de deniz taşımacılığının devamlılığı için getirilmiş; fakat yük sahiplerini daha fazla sigortaya yönelten bir düzenleme olmuştur.