Deniz Ticareti Hukukunda Gemi Sicilleri

Giriş

Deniz ticaretinin güvenli ve düzenli yürütülmesi, gemilerin kimliklerinin ve hukuki statülerinin şeffaf biçimde belirlenmesine bağlıdır. Gemi, yalnızca bir ulaşım aracı değil; ekonomik değeri yüksek, ipotek ve rehin konusu olabilen, ticari faaliyetin merkezinde yer alan bir malvarlığı unsurudur. Bu nedenle gemilerin kaydının tutulması ve hukuki durumlarının üçüncü kişilere karşı da açıklığa kavuşturulması zorunludur. İşte bu ihtiyacı karşılayan kurum, gemi sicilleridir.

Gemi sicilleri, taşınmazların tapu sicili ile benzer işlev görür. Sicil sayesinde geminin mülkiyeti, ipotek, rehin, bağlama limanı, adı ve çağrı işareti gibi unsurlar resmi kayda bağlanır.

---

Gemi Sicilinin Hukuki Dayanağı

1. Türk Ticaret Kanunu’nda Düzenleme

Türk Ticaret Kanunu’nun 952 ila 971. maddeleri, gemi sicilini ayrıntılı şekilde düzenler. Buna göre:

• Her gemi için bir sicil tutulur.
• Sicile kayıt zorunludur.
• Sicile kaydedilen hususlar, üçüncü kişilere karşı hüküm doğurur.

TTK m. 952 açıkça, “Her gemi, bulunduğu yer liman başkanlığı nezdinde tutulan gemi siciline tescil olunur.” demektedir.

2. Sicilin Amacı

Gemi sicilinin temel amaçları şunlardır:

• Geminin hukuki durumunu belirlemek,
• Mülkiyet ve ayni hakları güvence altına almak,
• Üçüncü kişilerin güvenini sağlamak,
• Bayrak devletine bağlılığı ortaya koymak,
• Ticari güvenliği artırmak.

---

Gemi Sicilinin İşlevleri

Gemi sicili, sadece kayıt değil; aynı zamanda güvenlik ve şeffaflık aracıdır.

1. Mülkiyetin Tespiti

Bir geminin kime ait olduğu sicilden anlaşılır. Sicilde malik olarak görünen kişi, mülkiyet hakkını ispat etmiş sayılır.

2. Ayni Hakların Kaydı

Gemi ipoteği, rehin hakkı, intifa hakkı gibi ayni haklar sicile kaydedilir. Bu kayıtlar, üçüncü kişilere karşı da geçerlidir.

3. Kimlik Unsurları

Geminin adı, bağlama limanı, çağrı işareti gibi unsurlar da sicilde yer alır. Böylece geminin kimliği hukuken tanımlanır.

4. Aleniyet ve Güven

Gemi sicili alenidir. İsteyen herkes gemi sicilinden bilgi alabilir. Bu, deniz ticaretinde güveni sağlar.

---

Gemi Sicilinin Türleri

Türk hukukunda birden fazla gemi sicili bulunmaktadır.

1. Milli Gemi Sicili

• Türk Ticaret Kanunu ve Gemi Sicil Tüzüğü çerçevesinde tutulur.
• Türk bayrağı çekme hakkı, bu sicile kayıtla kazanılır.
• Yük ve yolcu taşımacılığı yapan gemilerin büyük bölümü bu sicile kayıtlıdır.

2. Milli Gemi Sicili Dışında İhtiyari Siciller

• İnşa Halindeki Gemi Sicili: Henüz inşa edilmekte olan gemiler için tutulur. İnşa aşamasında dahi gemi üzerinde ayni hak kurulabilmesi için bu sicil önemlidir.
• Küçük Tekne Sicili: 18 grostona kadar olan küçük tekneler için ayrı bir sicil tutulur.

3. Yabancı Siciller

Türk limanlarına gelen yabancı bayraklı gemiler, kendi devletlerinin siciline kayıtlıdır. Ancak Türkiye’de faaliyet gösterirken ulusal hukuk kurallarıyla da denetlenirler.

---

Sicile Kaydedilen Hususlar

TTK m. 954’e göre, gemi siciline şu hususlar kaydedilir:

• Geminin adı, türü, tonajı, bağlama limanı, çağrı işareti, IMO numarası,
• Malikin adı, soyadı veya unvanı,
• İpotek ve rehin hakları,
• Devir, satış, bağış gibi işlemler,
• Geminin müsadere edilmesi veya haczi.

Bu kayıtlar sayesinde gemi, hukuki olarak şeffaf hale gelir.

---

Gemi Sicilinin Değiştirilmesi

Sicilde kayıtlı bilgiler zamanla değişebilir.

• Malik değiştiğinde, devir sicile işlenmelidir.
• Bağlama limanı değişirse sicil güncellenir.
• Geminin adı veya çağrı işareti değişirse bu da sicile kaydedilir.

Değişiklikler üçüncü kişilere karşı, ancak sicile işlendiği tarihten itibaren hüküm doğurur.

---

Sicilin Hukuki Etkileri

1. Sicile Güven İlkesi

Taşınmaz hukukunda olduğu gibi, gemi sicilinde de sicile güven ilkesi geçerlidir. Sicilde malik görünen kişi, üçüncü kişiler açısından malik sayılır. Ancak bu ilke mutlak değildir; kötü niyetli kişiler sicile dayanamaz.

2. Aleniyet

Sicil kayıtları herkese açıktır. Böylece üçüncü kişiler, gemi üzerinde ayni hak veya borç olup olmadığını öğrenebilir.

3. Delil Niteliği

Sicil kayıtları resmi belge niteliğindedir. Yargı mercilerinde güçlü delil olarak kabul edilir.

---

Yargıtay İçtihatlarında Gemi Sicili

Yargıtay, gemi siciline ilişkin birçok karar vermiştir:

• Yargıtay 11. Hukuk Dairesi, bir kararında, sicile kaydedilmeyen ipotek hakkının üçüncü kişilere karşı ileri sürülemeyeceğini vurgulamıştır.
• Başka bir kararında, geminin devrinin ancak sicile işlenmekle tamamlanacağı, sicile işlenmeyen devirlerin üçüncü kişilere karşı geçerli olmayacağı belirtilmiştir.
• Hukuk Genel Kurulu, gemi sicilinin aleniyet ilkesini hatırlatarak, sicilden bilgi alan kişinin iyi niyetli sayılacağını ifade etmiştir.

Bu içtihatlar, gemi sicilinin taşınmazlar için tapu sicili kadar önemli olduğunu ortaya koymaktadır.

---

Uluslararası Hukukta Gemi Sicili

Uluslararası deniz hukukunda da gemi sicili önemlidir:

• UNCLOS m. 91, her devletin kendi gemileri için sicil tutma yükümlülüğünü düzenler.
• Bayrak Devleti Bağı: Gemi siciline kayıtlı olmak, geminin hangi bayrağı taşıyacağını belirler.
• Denetim Yetkisi: Bayrak devleti, siciline kayıtlı gemilerin uluslararası kurallara uygunluğunu denetler.

---

Doktrindeki Görüşler

Öğretide gemi sicilinin fonksiyonu konusunda farklı görüşler vardır:

• Bazı yazarlar, sicili yalnızca kayıt ve bilgi aracı olarak görür.
• Diğer görüşe göre, sicil yalnızca bilgi değil, aynı zamanda kurucu nitelikte bir hukuki işlemdir.

Türk hukukunda baskın görüş, gemi mülkiyetinin devrinin ancak sicile kayıtla tamamlandığı, yani sicilin kurucu etkiye sahip olduğudur.

---

Gemi Sicilinin Ekonomik ve Ticari Rolü

• Finansman: Bankalar gemi ipoteği ile kredi verirken sicil kayıtlarına güvenir.
• Sigorta: Sigorta poliçelerinde gemi sicil bilgileri esas alınır.
• Uluslararası Ticaret: Liman kontrollerinde geminin sicil kaydı aranır.
• Yatırım Güvencesi: Sicil, yatırımcılar için hukuki güvenlik sağlar.

---

Sonuç

Deniz ticareti hukukunda gemi sicilleri, geminin kimliğini belirleyen ve ticari güvenliği sağlayan en temel kurumlardan biridir. Türk Ticaret Kanunu, her geminin sicile kaydedilmesini zorunlu tutarak mülkiyet, ipotek, rehin ve diğer hakların şeffaf şekilde izlenebilmesini sağlamıştır.

Yargıtay içtihatları da sicilin üçüncü kişilere güven sağlayan, aleniyet ilkesini pekiştiren ve kurucu etkiye sahip bir hukuki mekanizma olduğunu teyit etmektedir.

Sonuç olarak, gemi sicili; gemi adı, bağlama limanı, çağrı işareti ve IMO numarası ile birlikte, deniz ticaretinde hukuki güvenliğin temel direklerinden biri olarak kabul edilmektedir.