Deniz Ticareti Hukukunda Gemi Siciline kayıt
Deniz Ticareti Hukukunda Gemi Siciline Kayıt Türleri
Giriş
Deniz ticareti, dünya ekonomisinin en önemli unsurlarından biridir. Uluslararası ticaretin büyük çoğunluğu deniz taşımacılığı yoluyla yapılmakta; bu nedenle gemilerin hukuki statüsünün belirlenmesi ve güvenli bir şekilde kayıt altına alınması büyük önem taşımaktadır. Türk hukuk sisteminde gemilerin kayıt işlemleri Türk Ticaret Kanunu (TTK) hükümleri çerçevesinde düzenlenmiştir. Bu düzenlemelerin temel amacı, deniz taşımacılığında hukuki güvenliği sağlamak, gemilerin mülkiyetini, ipoteklerini, kullanım haklarını ve diğer ayni hakları üçüncü kişilere karşı şeffaf bir şekilde ortaya koymaktır.
Bu bağlamda gemilerin sicile kayıt edilmesi, yalnızca idari bir işlem değil; aynı zamanda alacaklıların, yatırımcıların ve gemi maliklerinin haklarını koruyan güçlü bir hukukî mekanizmadır. Ancak gemilerin sicile kayıt türleri farklılık göstermektedir. Türk deniz ticareti hukukunda gemi sicili, gemilerin bayrağını belirleyen, mülkiyet ve ayni hakların tesciline imkân veren ve üçüncü kişilere karşı ileri sürülebilirlik sağlayan bir kurumdur.
Gemi Sicili Kavramı
Gemi sicili, geminin hukuki kimliğini belirleyen resmi bir kayıt sistemidir. Her gemi için ayrı bir sicil dosyası tutulur ve bu dosyada geminin adı, tonajı, tipi, bayrağı, maliki, inşa yeri, inşa yılı gibi teknik bilgiler ile üzerinde tesis edilen ayni haklar (ipotek, rehin vb.) bulunur.
Türk hukukunda gemi sicili üç temel fonksiyon görür:
- Tanıtıcı Fonksiyon: Gemiyi teknik ve hukuki özellikleriyle tanımlar.
- Tescil Fonksiyonu: Mülkiyet, ipotek gibi hakların resmi olarak kaydedilmesini sağlar.
- Aleniyet Fonksiyonu: Üçüncü kişilerin sicil kayıtlarına güvenmesini mümkün kılar.
Bu fonksiyonlar çerçevesinde sicile kayıt türleri farklı hukuki sonuçlar doğurur.
Gemi Siciline Kayıt Türleri
1. Asli Kayıt
Asli kayıt, geminin mülkiyetinin tescil edildiği, geminin kimliğinin ve malikinin kesin olarak belirlendiği kayıttır. Gemi siciline yapılan asli kayıt ile birlikte gemi hukuken Türk bayrağını çekme hakkını kazanır.
- Kapsamı: Geminin adı, tonajı, yapım yılı, maliki, malik değişiklikleri, ipotek ve rehinler bu kayıtta yer alır.
- Hukuki Sonucu: Asli kayıt, geminin mülkiyet hakkının üçüncü kişilere karşı ileri sürülebilmesini sağlar. Ayrıca ipotek ve benzeri ayni hakların doğması için de asli kayıt zorunludur.
- Örnek: Bir Türk armatörün Tuzla Tersanesi’nde inşa ettirdiği gemi, tamamlandıktan sonra asli kayıtla sicile işlenir.
2. Geçici Kayıt
Geçici kayıt, geminin henüz inşa aşamasında olması veya geminin yabancı bir ülkeden satın alınıp Türkiye’ye getirilmesi sürecinde kullanılan kayıt türüdür.
- Kapsamı: Geminin inşaat halinde olduğu veya yabancı sicilden çıkış belgesi alınana kadar geçici olarak kaydedilmesi.
- Hukuki Sonucu: Geçici kayıt, gemiye sınırlı hukuki koruma sağlar. Ancak kesin mülkiyet tescili ve Türk bayrağı çekme hakkı için geçici kaydın asli kayda dönüştürülmesi gerekir.
- Örnek: Bir Türk şirketi, Yunanistan’da kayıtlı bir kuru yük gemisini satın alır. Yunan sicilinden terkin işlemleri tamamlanana kadar gemi Türk siciline geçici kayıtla yazılır.
3. İhtiyari Kayıt
İhtiyari kayıt, kanunen sicile yazılması zorunlu olmayan küçük tonajlı gemiler veya belirli deniz araçları için yapılan kayıttır.
- Kapsamı: 18 gros tonilatodan küçük gemiler için malik isterse ihtiyari kayıt yaptırabilir.
- Hukuki Sonucu: İhtiyari kayıt, gemiye hukuki güvenlik sağlar ve ipotek tesisine imkân verir. Ancak zorunlu bir kayıt olmadığından, bazı küçük tekneler sicilsiz de faaliyet gösterebilir.
- Örnek: İstanbul Boğazı’nda yolcu taşımacılığı yapan 15 gros tonilatolu bir tekne sahibi, kredi kullanmak için teknesini ihtiyari olarak sicile kaydettirebilir.
4. İpotek ve Ayni Hakların Kaydı
Asli kayıtla birlikte, gemi üzerinde doğan tüm ayni hakların sicile işlenmesi gerekir. Özellikle gemi ipoteği, alacaklıların güvencesi açısından hayati öneme sahiptir.
- Kapsamı: Gemi ipotekleri, hacizler, intifa hakkı gibi haklar bu kapsamda kaydedilir.
- Hukuki Sonucu: Sicile kaydedilmeyen ipotek veya ayni hak, üçüncü kişilere karşı ileri sürülemez. Bu nedenle alacaklılar, alacaklarını güvence altına almak için sicile kayıt yaptırmak zorundadır.
5. Tescile Mecbur Kayıtlar
TTK’ya göre belirli tonajın üzerindeki tüm ticaret gemileri sicile kayıt olmak zorundadır. Özellikle 300 gros tonilatodan büyük ticaret gemileri için sicil kaydı zorunludur.
- Kapsamı: Büyük tonajlı gemiler, ticari faaliyet amacıyla kullanılan tankerler, konteyner gemileri, yolcu gemileri.
- Hukuki Sonucu: Sicile kayıt yapılmazsa gemi hukuken Türk bayrağını taşıyamaz ve uluslararası seferlere çıkamaz.
6. İnşa Halindeki Gemilerin Kaydı
Henüz tamamlanmamış gemiler için de sicil kaydı mümkündür. Bu kayıt, inşa halindeki gemiye hukuki kişilik kazandırır.
- Kapsamı: Tersanede yapımı devam eden geminin sicile kaydedilmesi.
- Hukuki Sonucu: İnşa halindeki gemi üzerinde ipotek kurulmasına imkân verir. Bu sayede tersaneler veya finans kuruluşları, inşaat sürecinde kredi imkânı sağlayabilir.
Kayıt Türlerinin Önemi ve Uygulamadaki Farklılıklar
Gemi siciline kayıt türleri arasında temel fark, hukuki güvence derecesi ve zorunluluk düzeyidir. Asli kayıt en geniş hukuki güvenceyi sağlarken, geçici kayıt sınırlı bir güvence sunar. İhtiyari kayıt, malik için ek imkânlar yaratırken, ipotek kaydı üçüncü kişilerin alacaklarını korur.
Bu farklılıklar, uygulamada gemi maliklerinin ve alacaklıların haklarını doğrudan etkiler. Özellikle finansman sağlanması, ipotek tesis edilmesi veya bayrak değişikliklerinde kayıt türlerinin doğru seçilmesi büyük önem taşır.
Yargıtay Kararlarında Gemi Siciline Kayıt
Yargıtay, gemi siciline kayıt işlemlerinin aleniyet ve güven ilkesi bakımından önemine sık sık vurgu yapmaktadır. Kararlarda, sicile güvenen üçüncü kişilerin korunması gerektiği belirtilmekte ve kayıt dışı kalan hakların üçüncü kişilere karşı ileri sürülemeyeceği kabul edilmektedir.
Örneğin; gemi üzerinde ipotek tesis edildiği halde sicile işlenmemişse, bu ipotek aleniyet kazanmaz ve üçüncü kişilere karşı ileri sürülemez. Bu nedenle, Yargıtay’ın içtihatlarında sicil kayıtlarının eksiksiz yapılması gerektiği hususu öne çıkmaktadır.
Sonuç
Deniz ticareti hukukunda gemi siciline kayıt, gemilerin hukuki kimliğini belirleyen ve uluslararası taşımacılıkta güvenliği sağlayan temel bir unsurdur. Asli kayıt, geçici kayıt, ihtiyari kayıt, ipotek kaydı ve inşa halindeki gemilerin kaydı, uygulamada farklı hukuki sonuçlar doğurur.
Türk Ticaret Kanunu ve ilgili mevzuat çerçevesinde gemi siciline kayıt türleri; mülkiyetin korunması, alacaklıların güvence altına alınması ve deniz ticaretinin güvenilir şekilde yürütülmesi açısından vazgeçilmezdir.
Özellikle global ticaretin giderek artan rekabetçi ortamında, sicil kayıtlarının doğru ve eksiksiz yapılması, Türk bayrağının uluslararası itibarı ve denizcilik sektörünün gelişimi açısından büyük önem taşımaktadır.
Gözdenur Turna
About Post Author
