Deniz Ticareti Hukukunda Gemi Sicilindeki Kayıtlar ve Hükümleri
Deniz Ticareti Hukukunda Gemi Sicilindeki Kayıtlar ve Hükümleri
Giriş
Deniz ticareti, global ekonominin omurgasını oluşturan en önemli faaliyetlerden biridir. Bu ticaretin güvenilir biçimde yürütülmesi, gemilerin hukuki statülerinin şeffaf ve güvenli şekilde belirlenmesini zorunlu kılar. İşte bu noktada gemi sicili devreye girer. Gemi sicili, tıpkı taşınmazlar için tapu sicili gibi, gemilerin kimliğini, mülkiyetini, ayni haklarını ve diğer hukuki durumlarını gösteren resmi bir kayıt sistemidir.
Gemi Sicilinin Hukuki Dayanağı
1. Türk Ticaret Kanunu
Türk Ticaret Kanunu’nun (TTK) 952-971. maddeleri, gemi sicili ve sicile yapılacak kayıtları düzenler. TTK m. 954’e göre, gemi siciline yapılacak kayıtlar belirli hususlarla sınırlıdır ve bu kayıtların hüküm ve sonuçları kanunla belirlenmiştir.
2. Gemi Sicil Tüzüğü
Gemi Sicil Tüzüğü, kayıtların nasıl yapılacağını, hangi belgelerin istendiğini ve usulü ayrıntılı biçimde ortaya koyar.
Gemi Sicilindeki Kayıt Türleri
Sicile işlenen kayıtlar, hukuki sonuç doğuran işlemlerdir. Bunlar üç ana gruba ayrılır:
1. Kimlik Kayıtları
Geminin kimliğine ilişkin kayıtlar, gemiyi tanımlamaya yarar. Bunlar şunlardır:
- Geminin adı,
- Bağlama limanı,
- Çağrı işareti, IMO numarası,
- Geminin türü, tonajı, yapım yılı, boyutları,
- Donatan veya malik bilgileri.
Bu kayıtlar, geminin ulusal ve uluslararası düzeyde tanınmasını sağlar.
2. Ayni Haklara İlişkin Kayıtlar
Gemiler üzerinde kurulabilecek ayni haklar sicile kaydedilir:
- Mülkiyet hakkı (malik değişiklikleri),
- İpotek,
- İntifa hakkı,
- Rehin ve haciz şerhleri,
- Geminin müsaderesi veya el değiştirmesine dair kararlar.
Bu kayıtlar, üçüncü kişiler açısından da bağlayıcıdır.
3. Hukuki İşlem ve Şerhler
Sicile ayrıca gemiyle ilgili hukuki işlemler şerh edilebilir:
- Satış vaadi,
- Finansal kiralama sözleşmesi,
- Mahkeme veya icra dairesi kararları.
Gemi Sicilindeki Kayıtların Hükümleri
1. Kurucu Etki
Gemi mülkiyetinin devri, ancak sicile kayıtla tamamlanır. Yani gemi satış sözleşmesi yapılmış olsa bile, sicile kaydedilmedikçe mülkiyet devri üçüncü kişilere karşı geçerli olmaz.
2. Aleniyet
Gemi sicili alenidir. Herkes sicili inceleyebilir ve gemi hakkında bilgi alabilir. Bu, deniz ticaretinde şeffaflık sağlar.
3. Sicile Güven İlkesi
Sicilde malik olarak görünen kişi, üçüncü kişiler bakımından malik kabul edilir. Bu ilke, sicile güvenen iyi niyetli üçüncü kişilerin korunmasını sağlar.
4. Üçüncü Kişilere Etki
Sicile kaydedilen haklar ve şerhler, üçüncü kişiler için bağlayıcıdır. Sicile işlenmemiş haklar ise üçüncü kişilere karşı ileri sürülemez.
5. Delil Niteliği
Sicil kayıtları resmi belge niteliğindedir. Mahkemeler nezdinde güçlü bir ispat vasıtasıdır.
Yargıtay İçtihatlarında Gemi Sicili Kayıtları
Yargıtay, gemi siciline ilişkin birçok karar vermiştir:
- Yargıtay 11. Hukuk Dairesi, sicile kaydedilmeyen ipoteğin üçüncü kişilere karşı ileri sürülemeyeceğini vurgulamıştır.
- Başka bir kararında, satış sözleşmesi yapılmasına rağmen sicile kaydedilmediği sürece mülkiyet devrinin tamamlanmayacağını belirtmiştir.
- Hukuk Genel Kurulu, sicil kayıtlarının aleniyet ilkesini pekiştirdiğini ve sicilden bilgi alan kişinin iyi niyetli kabul edileceğini hükme bağlamıştır.
Uluslararası Hukukta Gemi Sicili Kayıtları
Uluslararası deniz hukukunda da gemi siciline kayıtların önemi büyüktür:
- UNCLOS m. 91, her devletin kendi gemileri için sicil tutma yükümlülüğünü düzenler.
- Bayrak devleti, siciline kayıtlı gemilerin kimliğini ve hukuki durumunu denetlemekle yükümlüdür.
- Uluslararası denetimlerde, geminin sicil kaydı esas alınır.
Doktrindeki Görüşler
Öğretide gemi sicilindeki kayıtların hukuki niteliği konusunda iki temel görüş vardır:
- Bildirici Etki Görüşü: Sicile kayıt yalnızca bilgilendirme işlevi görür; mülkiyet zaten sözleşme ile kazanılmıştır.
- Kurucu Etki Görüşü: Sicile kayıt, mülkiyetin devri için zorunludur; kayıt yapılmadıkça mülkiyet kazanılamaz.
Türk hukukunda baskın görüş ve Yargıtay uygulaması, sicilin kurucu nitelikte olduğu yönündedir.
Ekonomik ve Ticari Önemi
Gemi sicilindeki kayıtların güncel ve doğru olması, deniz ticaretinde ekonomik güvenlik sağlar:
- Finansman: Bankalar gemi ipoteği verirken sicil kayıtlarına güvenir.
- Sigorta: Sigorta poliçelerinde gemi sicil bilgileri esas alınır.
- Alım-Satım: Gemiyi satın almak isteyenler, sicilden hukuki durumu kontrol eder.
- Uluslararası Ticaret: Liman otoriteleri ve uluslararası kuruluşlar sicil kayıtlarını esas alır.
Sonuç
Deniz ticareti hukukunda gemi sicilindeki kayıtlar ve bunların hükümleri, hukuki güvenliğin ve ticari şeffaflığın temelini oluşturur. Geminin kimliği, mülkiyeti, üzerinde kurulu ayni haklar ve şerhler sicile işlenerek üçüncü kişilere karşı hüküm doğurur.
Türk Ticaret Kanunu, Gemi Sicil Tüzüğü, Yargıtay içtihatları ve uluslararası hukuk düzenlemeleri, sicil kayıtlarının yalnızca bilgilendirici değil; aynı zamanda kurucu etkiye sahip olduğunu ortaya koymaktadır.
Sonuç olarak, gemi sicilindeki kayıtlar; deniz ticaretinde hukuki istikrarın, ekonomik güvenliğin ve uluslararası uyumun sağlanmasında vazgeçilmez bir işleve sahiptir.
About Post Author
