Deniz Ticareti Hukukunda Gemi İpoteğinin Kurulması

Giriş

Deniz ticareti, hem ulusal hem de uluslararası ekonominin gelişiminde vazgeçilmez bir rol oynamaktadır. Gemiler, ticaretin en önemli taşıyıcı unsurlarıdır. Ancak bu yüksek maliyetli taşıma araçlarının finansmanı, çoğu zaman güçlü teminat mekanizmalarını zorunlu kılar. İşte bu noktada gemi ipoteği, alacaklıya güvence sağlayan en önemli hukuki araçlardan biri olarak karşımıza çıkar.

Türk Ticaret Kanunu’nda (“TTK”) düzenlenen gemi ipoteği, gemi üzerinde alacak lehine tesis edilen sınırlı ayni hak niteliğindedir. Ancak ipoteğin alacaklıya hukuki koruma sağlayabilmesi için doğru şekilde kurulması gerekir.

---

Gemi İpoteğinin Tanımı ve Amacı

Gemi ipoteği, bir gemi üzerinde alacağın teminatı olmak üzere tesis edilen rehin hakkıdır. Borcun ödenmemesi durumunda alacaklı, ipotek konusu gemiyi cebri icra yoluyla sattırabilir ve satış bedelinden öncelikli olarak alacağını tahsil eder.

Bu yönüyle gemi ipoteği, alacaklıya güçlü bir güvence sağlarken, gemi sahibi borçluya da gemisini satmadan veya elden çıkarmadan kredi bulma imkânı verir.

---

Gemi İpoteğinin Kurulmasının Hukuki Dayanağı

Gemi ipoteği, TTK m. 1013 – 1024 arasında düzenlenmiştir. Kanuna göre bir gemi, alacak için rehin olarak gösterilebilir ve bu durumda gemi üzerinde ipotek tesis edilmiş olur. Ayrıca, ipoteğin kurulması sürecinde Türk Medeni Kanunu’ndaki taşınmaz rehni hükümleri de kıyasen uygulanır.

---

Gemi İpoteğinin Kurulma Şartları

Gemi ipoteğinin kurulabilmesi için hem maddi şartların hem de şekli şartların yerine getirilmesi gerekir.

1. Tarafların Anlaşması

İpotek, gemi sahibi ile alacaklı arasında yapılacak bir ipotek sözleşmesi ile kurulur. Bu sözleşmenin:

• Yazılı olması,
• Noter onayından geçirilmesi,
• Gemi siciline bildirilmesi gerekir.

2. Alacağın Varlığı

İpotek, mevcut veya ileride doğması kesin olan para alacaklarını teminat altına alabilir. Örneğin; bankadan alınan kredi borcu gemi ipoteği ile güvence altına alınabilir.

3. Gemi Siciline Kayıt

Gemi ipoteğinin doğabilmesi için, Gemi Siciline tescil edilmesi zorunludur. Sicile kayıt kurucu niteliktedir; tescil edilmemiş ipotek, üçüncü kişilere karşı ileri sürülemez.

4. Ehliyet

Gemi üzerinde ipotek tesis edebilmek için gemi sahibinin tasarruf yetkisine sahip olması gerekir. Örneğin; hacizli veya ihtiyati tedbirli bir gemi üzerinde ipotek kurulması mümkün değildir.

---

Gemi İpoteğinin Kurulma Süreci

Aşama 1: İpotek Sözleşmesi

Taraflar arasında ipotek sözleşmesi yapılır. Sözleşmede şu unsurlar bulunmalıdır:

• Alacağın miktarı ve niteliği,
• İpoteğin kapsamı,
• İpoteğe konu geminin sicil bilgileri,
• Tarafların iradeleri.

Aşama 2: Noter Onayı

Sözleşme noter tarafından onaylanmalıdır. Bu işlem, tarafların iradesini güvence altına alır.

Aşama 3: Sicile Tescil

İpotek, Gemi Siciline tescil edilmekle hüküm doğurur. Tescil işlemi yapılmazsa ipotek üçüncü kişilere karşı ileri sürülemez.

Aşama 4: İpotek Belgesinin Düzenlenmesi

Sicil müdürlüğü, tescil işlemi sonrası alacaklıya ipotek belgesi verir. Bu belge, alacaklının ipotek hakkını gösterir.

---

Gemi İpoteğinin Kurulmasında Şekil Şartları

• Yazılılık: İpotek sözleşmesi yazılı olmalıdır.
• Noter onayı: Tarafların imzası noter tarafından onaylanmalıdır.
• Sicile tescil: Tescil yapılmadıkça ipotek doğmaz.
• Alacak miktarının belirlenmesi: İpotek teminatının sınırlarının belirlenmesi gerekir.

Şekil şartları yerine getirilmediğinde ipotek hükümsüz olur.

---

İpoteğin Sicile Tescilinin Önemi

Sicile tescil, gemi ipoteğinin doğumu için kurucu etki taşır. Tescil edilen ipotek:

• Üçüncü kişilere karşı ileri sürülebilir,
• Sıra önceliği bakımından önemlidir,
• İpoteğin kapsamını belirler.

Yargıtay da birçok kararında tescilsiz ipoteğin üçüncü kişilere karşı ileri sürülemeyeceğini vurgulamıştır.

---

Gemi İpoteğinin Kapsamı

İpotek yalnızca geminin kendisini değil, aynı zamanda:

• Geminin bütünleyici parçalarını,
• Gemiye ait eklentileri,
• Geminin kira ve navlun gelirlerini (tarafların anlaşmasıyla) de kapsayabilir.

Bu durum, alacaklı için teminatın güçlenmesini sağlar.

---

Gemi İpoteğinin Kurulmasında Öncelik Sırası

Bir gemi üzerinde birden fazla ipotek kurulabilir. Bu durumda:

• Öncelik sırası, sicile tescil tarihine göre belirlenir.
• Daha önce tescil edilen ipotek, sonrakilere göre öncelikli olur.
• Aynı gün yapılan tescillerde sıra numarası esas alınır.

Bu nedenle ipotek alacaklılarının hak kaybına uğramaması için tescil işlemlerinde hızlı davranması gerekir.

---

Uygulamada Gemi İpoteğinin Kurulması

Gemi ipoteği özellikle banka kredilerinde sıkça kullanılan bir teminat türüdür. Bankalar, büyük meblağlı kredi vermeden önce borçludan gemi ipoteği talep eder. Bu ipotek sayesinde, borç ödenmezse alacaklı banka, gemiyi cebri icra yoluyla sattırarak alacağını tahsil edebilir.

Ayrıca, uluslararası deniz ticaretinde de gemi ipoteği yaygın bir güvence aracıdır. Gemilerin yüksek ekonomik değeri, ipoteği alacaklılar açısından cazip hale getirir.

---

Yargıtay Kararları Işığında Gemi İpoteğinin Kurulması

• Yargıtay 11. HD, 2017/4358 E., 2019/2211 K.: Gemi ipoteğinin ancak tescil ile doğacağı, tescilsiz ipoteğin üçüncü kişilere karşı ileri sürülemeyeceği belirtilmiştir.
• Yargıtay 11. HD, 2005/3650 E., 2006/4643 K.: İpotek kapsamına geminin bütünleyici parçalarının da girdiği vurgulanmıştır.

Bu kararlar, gemi ipoteğinin kurulmasında şekil ve tescil şartlarının önemini ortaya koymaktadır.

---

Gemi İpoteğinin Kurulmasında Karşılaşılan Sorunlar

• Tescil işlemlerindeki gecikmeler, alacaklıların sıra önceliğini kaybetmesine yol açabilir.
• Kanuni gemi alacaklılarının önceliği, ipotek alacaklısının teminatını zayıflatabilir.
• Yabancı bayraklı gemiler için ipotek tesisinde uluslararası kurallar devreye girer ve karmaşık süreçler doğabilir.

---

Sonuç

Deniz ticareti hukukunda gemi ipoteğinin kurulması, hem alacaklının güvenliği hem de deniz ticaretinin sürdürülebilirliği açısından büyük önem taşır.

İpotek kurulurken:

• Taraflar arasında yazılı bir sözleşme yapılmalı,
• Noter onayı alınmalı,
• Gemi siciline tescil işlemi mutlaka tamamlanmalıdır.

Bu adımlar yerine getirilmediğinde ipotek hukuken geçersiz olur. Yargıtay’ın kararları da göstermektedir ki, gemi ipoteğinin kurulması sürecinde şekil şartlarına ve sicile tescile sıkı sıkıya uyulmalıdır.

Sonuç olarak, gemi ipoteği deniz ticaretinde hem finansman kolaylığı sağlayan hem de alacaklıyı koruyan vazgeçilmez bir hukuki kurumdur.