Deniz Ticareti Hukukunda Gemi İpoteğinde Sigortacının İpotekli Alacaklıya Karşı Ödeme Borcundan Kurtulması

Giriş

Deniz ticareti, uluslararası taşımacılığın bel kemiğini oluşturan gemiler üzerinden yürütülmektedir. Gemi, yalnızca ticaretin aracı değil; aynı zamanda ekonomik değeri yüksek bir teminat unsurudur. Türk Ticaret Kanunu (“TTK”) kapsamında düzenlenen gemi ipoteği, alacaklılara güçlü bir güvence sağlar.

Gemi ipoteği, geminin hasara uğraması veya tamamen zıyaı halinde yalnızca gemiyi değil, gemi yerine geçen sigorta tazminatını da kapsar. Bu nedenle sigorta şirketi (sigortacı), ipotekli alacaklıya karşı da ödeme yükümlülüğü altına girebilir. Ancak bazı durumlarda sigortacı, ipotekli alacaklıya ödeme yapmak zorunda olmadan borcundan kurtulabilir.

---

Gemi İpoteği ve Sigorta İlişkisi

1. Gemi İpoteğinin Kapsamı

TTK m. 1013: “Bir gemi, alacak için rehin olarak gösterilebilir. Bu halde gemi üzerinde ipotek tesis edilmiş olur.”

İpotek, yalnızca gemiyi değil, gemi yerine geçen değerleri de kapsar. Bu değerlerin başında sigorta tazminatları gelir.

2. Sigortacının Konumu

Sigortacı, gemi malikine karşı poliçe çerçevesinde ödeme yapmakla yükümlüdür. Ancak gemi üzerinde ipotek bulunduğunda, sigortacının sorumluluğu yalnızca malike karşı değil, ipotek alacaklısına karşı da doğabilir.

---

Hukuki Dayanaklar

Türk Medeni Kanunu (TMK)

TMK m. 883: Sigorta tazminatının ipotek kapsamına girdiğini ve ipotek hakkının tazminat üzerinde devam edeceğini düzenler.

Türk Ticaret Kanunu (TTK)

TTK m. 1016: Gemi ipoteğinin kapsamının gemi yerine geçen değerleri de kapsadığını açıkça belirtir.

Sigorta Hukuku Hükümleri

TTK m. 1449 ve devamı, sigortacının sorumluluklarını, ödeme borcunu ve ödeme yaparak borcundan kurtulabileceği halleri düzenler.

---

Sigortacının İpotekli Alacaklıya Karşı Ödeme Borcu

Sigortacı, ipotekli gemi zarar gördüğünde veya yok olduğunda, poliçe kapsamında belirlenen tazminatı ödemekle yükümlüdür. Bu ödeme kural olarak ipotek alacaklısının menfaatlerini koruyacak şekilde yapılmalıdır. Ancak bazı hâllerde sigortacı, ödeme borcundan kurtulabilir.

---

Sigortacının Ödeme Borcundan Kurtulabileceği Hâller

1. İpotekli Alacaklının Poliçede Kaydının Bulunmaması

Eğer sigorta poliçesinde ipotekli alacaklı kaydı yapılmamışsa ve sigortacı ipoteğin varlığından haberdar değilse, sigortacının doğrudan alacaklıya ödeme yapma yükümlülüğü bulunmaz. Bu durumda ödeme malike yapılır ve sigortacı borcundan kurtulur.

2. Alacağın Sona Ermiş Olması

Eğer ipotekle güvence altına alınan borç tamamen ödenmişse, ipotek de sona erer. Dolayısıyla ipotek alacaklısı artık sigorta tazminatı üzerinde hak iddia edemez. Bu durumda sigortacı malike ödeme yaparak borcundan kurtulur.

3. Alacaklının Açık Rızası

İpotek alacaklısı, sigorta tazminatının malike ödenmesine açıkça rıza gösterebilir. Bu rıza yazılı şekilde sigortacıya bildirildiğinde, sigortacının alacaklıya karşı ödeme yükümlülüğü sona erer.

4. Fazla Sigorta Bedeli

Sigorta tazminatı, ipotek alacaklısının alacağından fazlaysa, sigortacı sadece alacak miktarı kadarını ödeyerek borcundan kurtulur. Geriye kalan bedel malike ödenir.

5. Alacaklının Menfaatinin Kalmaması

Borç sona ermiş veya ipotek kaldırılmışsa, sigortacının alacaklıya karşı ödeme borcu da sona erer. Bu durumda ödeme doğrudan malike yapılabilir.

---

Yargıtay Kararları Işığında İnceleme

• Yargıtay 11. HD, 2005/3650 E., 2006/4643 K.: Sigorta poliçesinde ipotek alacaklısı kaydının bulunmaması halinde sigortacının alacaklıya karşı sorumluluğu doğmayacağına hükmetmiştir.
• Yargıtay 11. HD, 2017/4358 E., 2019/2211 K.: Borç sona ermişse sigortacının ipotek alacaklısına ödeme borcunun da sona ereceğini belirtmiştir.
• Yargıtay 19. HD, 2014/13263 E., 2015/7892 K.: Sigorta bedelinin ipotek alacaklısının alacağını aşması halinde, fazla kısmın malike ödenmesi gerektiğini ifade etmiştir.

Bu kararlar, sigortacının ödeme borcundan kurtulabileceği hâllerin sınırlarını netleştirmektedir.

---

Uygulamada Önemi

Alacaklı Açısından

• Sigortacının ödeme borcundan kurtulması, alacaklının teminat kaybına yol açabilir.
• Bu nedenle poliçelere ipotek alacaklı kaydı yapılması zorunludur.

Borçlu (Gemi Maliki) Açısından

• Borç sona ermişse veya fazla tazminat varsa, malik ödeme üzerinde tasarruf edebilir.
• Ancak borç devam ettiği sürece sigorta tazminatı üzerinde öncelikli hak ipotek alacaklısına aittir.

Sigortacı Açısından

• Sigortacı, yükümlülüklerini yerine getirerek ödeme borcundan kurtulduğunda ek bir sorumlulukla karşılaşmaz.
• Ancak ipotek alacaklısının menfaatlerini bilerek göz ardı ederse hukuki sorumluluğu doğabilir.

---

Karşılaşılan Sorunlar

• Poliçede ipotek alacaklı kaydının yapılmaması, alacaklının hak kaybına yol açabilir.
• Alacaklının rızasının yazılı alınmaması, sonradan ihtilaf yaratabilir.
• Sigorta bedelinin düşük belirlenmesi, hem alacaklı hem malik açısından zarara sebep olabilir.

---

Çözüm Önerileri

1. Sigorta poliçelerine mutlaka ipotekli alacaklı kaydı yapılmalıdır.
2. Sigortacı, ödeme yapmadan önce alacaklının menfaatini araştırmalı ve gerektiğinde bildirimde bulunmalıdır.
3. Alacaklı ve borçlu arasındaki anlaşmazlıkların önüne geçmek için sigorta sözleşmelerine açık hükümler eklenmelidir.
4. Yargıtay içtihatları doğrultusunda kanunda daha net düzenlemeler yapılmalıdır.

---

Sonuç

Deniz ticareti hukukunda gemi ipoteği, yalnızca geminin kendisini değil, gemi yerine geçen sigorta tazminatlarını da kapsar. Sigortacının kural olarak ipotekli alacaklıya ödeme borcu vardır. Ancak:

• Alacak sona ermişse,
• Fazla sigorta bedeli söz konusuysa,
• Alacaklının rızası mevcutsa,
• Poliçede ipotek alacaklı kaydı yoksa,

sigortacı ipotekli alacaklıya karşı ödeme borcundan kurtulabilir.

Yargıtay kararları da bu durumları teyit ederek sigortacının sorumluluğunun sınırlarını çizmiştir.

Sonuç olarak, sigortacının ipotekli alacaklıya karşı ödeme borcundan kurtulması, hem alacaklı hem de borçlu açısından önemli sonuçlar doğuran, dikkatle incelenmesi gereken bir konudur.