Deniz Ticareti Hukukunda Gemi İpoteğinde Sigorta Tazminatının Malike Ödenmesi

Deniz Ticareti Hukukunda Gemi İpoteğinde Sigorta Tazminatının Alacaklının İzni Olmadan Malike Ödenebileceği Hâller

Giriş

Deniz ticareti, küresel ekonominin en önemli taşıma aracını oluşturan gemiler üzerinden yürütülmektedir. Bu gemiler, yalnızca ticari bir faaliyet aracı değil; aynı zamanda yüksek ekonomik değerleri nedeniyle finansman işlemlerinde güçlü bir teminat unsurudur. Türk Ticaret Kanunu (“TTK”) gemi ipoteğini düzenlemiş ve alacaklıların haklarını korumak için ayrıntılı hükümler öngörmüştür.

Gemi ipoteğinin kapsamı yalnızca geminin kendisiyle sınırlı değildir. Geminin hasarı veya tamamen yok olması hâlinde sigorta tazminatı, ipotek alacaklısının alacağını güvence altına alan en önemli unsurlardan biridir. Ancak bazı durumlarda, sigorta tazminatı ipotek alacaklısının izni olmadan doğrudan gemi malikine ödenebilir. Bu husus, deniz ticareti hukukunda hem alacaklı hem de gemi sahibi açısından kritik sonuçlar doğurur.

Gemi İpoteği ve Sigorta İlişkisi

1. Gemi İpoteğinin Genel Çerçevesi

TTK m. 1013’e göre: “Bir gemi, alacak için rehin olarak gösterilebilir. Bu halde gemi üzerinde ipotek tesis edilmiş olur.”

Bu düzenleme, ipoteğin gemi üzerinde sınırlı ayni hak oluşturduğunu ifade eder. Ancak gemi hasar gördüğünde veya tamamen ortadan kalktığında ipotek hakkı gemi yerine geçen sigorta tazminatı üzerinde devam eder.

2. Sigorta Tazminatının Kuralı

Kural olarak sigorta şirketi, ipotek alacaklısının haklarını korumak için tazminatı doğrudan alacaklıya öder. Fakat bazı durumlarda tazminat malike ödenebilir. İşte bu hâller, alacaklının teminatını zayıflatabileceği için dikkatle incelenmelidir.

Hukuki Dayanaklar

Türk Medeni Kanunu (TMK)

TMK m. 883: “Sigorta tazminatı, ipotekli taşınmazın yerine geçer. Ancak alacaklının izniyle malike ödenebilir.”

Türk Ticaret Kanunu (TTK)

TTK m. 1016: Gemi ipoteği, gemi yerine geçen değerleri kapsar. Ancak ipotek alacaklısının menfaatleri saklıdır.

Bu hükümler, kural olarak sigorta tazminatının ipotek alacaklısına ödenmesi gerektiğini; fakat bazı hâllerde malike ödeme yapılabileceğini göstermektedir.

Sigorta Tazminatının Malike Ödenebileceği Hâller

1. Alacağın Kalmaması veya Sona Ermesi

Eğer ipotekle güvence altına alınan borç tamamen ödenmişse, alacaklı artık sigorta tazminatı üzerinde hak iddia edemez. Bu durumda sigorta şirketi tazminatı doğrudan gemi malikine ödeyebilir.

2. Alacaklının Açık Rızası

İpotek alacaklısı, kendi rızasıyla sigorta tazminatının malike ödenmesine izin verebilir. Bu rıza yazılı olmalı ve çoğu zaman sigorta şirketine bildirilmelidir.

3. İpotek Alacaklısının Sigorta Poliçesinde Kaydının Bulunmaması

Sigorta poliçesinde ipotek alacaklısının kaydı yoksa ve sigortacı durumdan haberdar değilse, sigorta şirketi tazminatı malike ödeyebilir. Ancak bu durumda alacaklının sigortacıya rücu hakkı tartışmalıdır.

4. İpotek Alacaklısının Menfaatinin Kalmaması

Borcun sona ermesi, ipoteğin kaldırılması veya alacaklının feragat etmesi hâlinde sigorta tazminatı malike ödenebilir.

5. Sigorta Bedelinin Fazlası

Eğer sigorta tazminatı ipotek alacaklısının alacağından fazla ise, alacaklı yalnızca kendi alacağı kadarını alabilir. Geriye kalan miktar gemi malikine ödenir.

Yargıtay Kararları Işığında İnceleme

Yargıtay 11. HD, 2005/3650 E., 2006/4643 K.: Sigorta tazminatının, ipotek alacaklısının menfaati devam ettiği sürece doğrudan malike ödenemeyeceğini, ancak alacaklının izniyle ödenebileceğini belirtmiştir.
Yargıtay 11. HD, 2017/4358 E., 2019/2211 K.: İpotekli geminin sigorta tazminatının, borç tamamen ödenmişse malike ödenebileceğini ifade etmiştir.
Yargıtay 19. HD, 2014/13263 E., 2015/7892 K.: Sigorta bedelinin ipotek alacaklısının alacağını aştığı hallerde fazlalığın malike ödenmesi gerektiğini karara bağlamıştır.

Uygulamada Önemi

Alacaklı Açısından

Sigorta tazminatının malike ödenmesi, alacaklının güvence kaybına yol açabilir.
Bu nedenle poliçelere alacaklı kaydı eklenmesi zorunlu hale gelmiştir.

Borçlu (Malik) Açısından

Borç tamamen ödendiğinde sigorta tazminatı üzerinde serbestçe tasarruf edebilir.
Fazla tazminat kendisine ödenir.

Sigorta Şirketi Açısından

Sigortacı, poliçede alacaklı kaydı yoksa malike ödeme yapabilir.
Ancak alacaklının menfaatini bilerek görmezden gelirse sorumluluk doğabilir.

Karşılaşılan Sorunlar

Poliçeye alacaklı kaydının yapılmaması, malike yapılan ödemelerde uyuşmazlıklara yol açar.
Sigorta bedelinin düşük belirlenmesi, hem alacaklı hem malik açısından mağduriyet doğurur.
Alacaklının izninin yazılı olmaması, sonradan hukuki ihtilaflara sebep olur.

Çözüm Önerileri

İpotek sözleşmesiyle birlikte sigorta poliçesine mutlaka alacaklı kaydı yapılmalıdır.
Alacaklının izni olmadan ödeme yapılacaksa, bu izin yazılı ve sigortacıya bildirilmiş olmalıdır.
Sigorta bedeli, geminin gerçek piyasa değeri üzerinden hesaplanmalıdır.
Fazla sigorta bedellerinin malik ve alacaklı arasında nasıl paylaşılacağı sözleşmede düzenlenmelidir.

Sonuç

Deniz ticareti hukukunda gemi ipoteği, yalnızca gemiyi değil, gemi yerine geçen sigorta tazminatını da kapsar. Kural olarak sigorta tazminatı ipotek alacaklısına ödenir. Ancak:

Borç sona ermişse,
Alacaklı açık rıza göstermişse,
Sigorta bedeli fazla ise,
Alacaklı poliçede kayıtlı değilse,

sigorta tazminatı alacaklının izni olmadan doğrudan gemi malikine ödenebilir.

Yargıtay içtihatları da bu doğrultuda, ipotek alacaklısının menfaati sürdüğü sürece tazminatın ona ödenmesi gerektiğini; ancak belirli hâllerde malike ödeme yapılabileceğini vurgulamaktadır.

Sonuç olarak, sigorta tazminatının alacaklının izni olmadan malike ödenebileceği hâller, hem alacaklı hem de malik açısından deniz ticaretinde büyük önem taşıyan, dikkatle düzenlenmesi gereken istisnai durumlardır.

Single Blog Title