Deniz Ticareti Hukukunda Gemi İpoteğinde Kira Bedeli

Giriş

Deniz ticareti, uluslararası taşımacılığın en önemli aracı olan gemiler üzerinden yürütülür. Gemiler, ekonomik değerleri yüksek varlıklar olmalarının yanı sıra, kredi ve finansman süreçlerinde teminat olarak kullanılabilen güçlü hukuki araçlardır. Türk Ticaret Kanunu (“TTK”) kapsamında düzenlenen gemi ipoteği, alacaklıya borcun ödenmemesi halinde gemiyi cebri icra yoluyla sattırma ve satış bedelinden öncelikli olarak alacağını tahsil etme imkânı verir.

Ancak gemi ipoteğinin sağladığı güvence yalnızca geminin gövdesiyle sınırlı değildir. Kanun, ipoteğin kapsamını geniş tutmuş ve bazı hallerde geminin kira bedellerini ve navlun gelirlerini de teminatın bir parçası haline getirmiştir. Bu nedenle “gemi ipoteğinde kira bedeli” konusu, hem alacaklılar hem de borçlular açısından deniz ticareti hukukunda önemli bir yer tutar.

---

Gemi İpoteğinin Genel Çerçevesi

TTK m. 1013’e göre: “Bir gemi, alacak için rehin olarak gösterilebilir. Bu halde gemi üzerinde ipotek tesis edilmiş olur.”

Bu düzenleme, gemi ipoteğini sınırlı ayni hak olarak tanımlar. İpotek alacaklısı, borcun ödenmemesi halinde gemiyi icra yoluyla sattırabilir ve satış bedelinden öncelikli olarak tahsilat yapabilir. Ancak ipoteğin kapsamı yalnızca geminin kendisiyle sınırlı değildir; tarafların anlaşması halinde geminin kira ve navlun gelirleri de ipotek kapsamında güvence altına alınabilir.

---

Gemi Kira Sözleşmeleri ve Hukuki Önemi

1. Kira Kavramı

Gemi kira sözleşmesi, gemi malikinin (kiraya verenin), gemisini belirli bir süre için kiracının kullanımına bırakması karşılığında kira bedeli almasını öngören sözleşmedir.

Deniz ticaretinde kira sözleşmeleri iki şekilde karşımıza çıkar:

• Çıplak gemi kirası (bareboat charter): Gemi kiracıya, mürettebatsız olarak teslim edilir. Kiracı gemiyi işletme sorumluluğunu üstlenir.
• Zaman charter (time charter): Gemi, mürettebatıyla birlikte kiraya verilir. Kiracı gemiyi belirlenen süreyle kullanır ve kira bedeli öder.

2. Kira Bedelinin Önemi

Kira bedeli, gemi malikinin gelir kaynağıdır. Bu nedenle, gemi ipoteği alacaklısının da ilgisini çeker. Kanun, ipotek hakkının sadece gemiyi değil, belirli koşullarda kira gelirlerini de kapsayabileceğini kabul etmiştir.

---

Gemi İpoteğinde Kira Bedelinin Teminat Kapsamına Girmesi

1. Kanuni Dayanak

TTK m. 1016 ve Türk Medeni Kanunu (“TMK”) m. 862 hükümleri, ipoteğin kapsamına ilişkin düzenlemeler getirir. Bu hükümlere göre, tarafların anlaşması halinde ipotek, geminin kira bedellerini ve navlun gelirlerini de kapsayabilir.

2. Şartlar

Kira bedelinin ipotek kapsamına girebilmesi için:

• Taraflar arasında yapılacak ipotek sözleşmesinde kira bedellerinin teminat kapsamında olduğunun açıkça belirtilmesi,
• Bu hükmün gemi siciline tescil edilmesi gerekir.

Bu şartlar yerine getirilmedikçe kira bedelleri ipotek kapsamında sayılmaz.

3. Kira Gelirlerinin Önemi

Alacaklı açısından, gemi kira gelirleri ek bir güvence oluşturur. Borçlu kira sözleşmesi yapmışsa, alacaklı bu gelirleri de alacağına mahsup ettirebilir.

---

Yargıtay Kararları Işığında Kira Bedeli

Yargıtay, gemi ipoteğinin kapsamına kira bedelinin dahil olup olmadığına ilişkin çeşitli kararlar vermiştir:

• Yargıtay 11. HD, 2005/3650 E., 2006/4643 K.: Gemi ipoteğinin kapsamının genişletilebileceği, tarafların anlaşması halinde kira gelirlerinin de teminat kapsamında olabileceği belirtilmiştir.
• Yargıtay 11. HD, 2017/4358 E., 2019/2211 K.: Sicile tescilin kurucu etkisine vurgu yapılmış, kira gelirlerinin kapsamda sayılabilmesi için sicile tescilin zorunlu olduğu ifade edilmiştir.

Bu kararlar, kira bedellerinin teminat kapsamında değerlendirilebilmesi için hem tarafların iradesinin hem de sicil kaydının önemini ortaya koymaktadır.

---

Uygulamada Gemi İpoteğinde Kira Bedelinin Önemi

1. Bankalar ve Finans Kuruluşları Açısından: Bankalar, kredi verirken geminin sadece kendisini değil, gelir getiren kira sözleşmelerini de güvence altına almak ister.
2. Alacaklı Açısından: Borçlu kira gelirlerini tahsil ediyorsa, alacaklı bu gelirleri alacağına yönlendirebilir.
3. Borçlu Açısından: Kira bedellerinin ipotek kapsamına alınması, borçlunun gelir serbestisini sınırlayabilir. Ancak bu durum, krediye daha kolay ulaşmasını sağlar.

---

Gemi İpoteğinde Kira Bedelinin Kapsamı

Kira bedelleri, tarafların sözleşmeyle kararlaştırması halinde ipotek kapsamında sayılır. Bu kapsamda ipoteğe dahil olabilecek kalemler şunlardır:

• Çıplak gemi kirası bedelleri,
• Zaman charter sözleşmelerinden doğan kira bedelleri,
• Gemi kira sözleşmelerinde kararlaştırılan cezai şartlar (tarafların iradesine göre),
• Kira bedeli tahsil giderleri.

---

Kira Bedelinin İpoteğe Dahil Edilmesinde Karşılaşılan Sorunlar

• Sözleşmede açık hüküm bulunmaması, kira gelirlerinin kapsam dışı kalmasına yol açar.
• Sicile tescil eksiklikleri, alacaklının kira gelirleri üzerinde hak iddia etmesini engeller.
• Kiracının ödeme güçlüğü, kira gelirlerinin fiilen tahsilini zorlaştırır.

---

Çözüm Önerileri

• İpotek sözleşmesinde kira bedellerinin kapsamda olduğu açıkça yazılmalıdır.
• Tescil işlemleri eksiksiz yapılmalı, kira gelirleri sicilde belirtilmelidir.
• Bankalar, kredi sözleşmelerinde kira gelirlerinin ipotek kapsamında olduğunu düzenleyen özel maddelere yer vermelidir.

---

Sonuç

Deniz ticareti hukukunda gemi ipoteği, yalnızca geminin kendisini değil; tarafların iradesine bağlı olarak kira bedellerini ve navlun gelirlerini de kapsayabilir.

Kira bedelinin ipotek kapsamına alınması, alacaklıya ek bir güvence sağlarken, borçluya da krediye daha kolay erişim imkânı verir. Ancak bunun için ipotek sözleşmesinde açık hüküm bulunması ve sicile tescil edilmesi zorunludur.

Yargıtay kararları da göstermektedir ki, kira bedelinin ipotek kapsamına girmesi, tarafların iradesi ve sicil kayıtlarının doğru tutulmasına bağlıdır.

Sonuç olarak, gemi ipoteğinde kira bedeli, hem alacaklı hem de borçlu açısından büyük önem taşıyan, deniz ticareti hukukunda finansman süreçlerini doğrudan etkileyen bir teminat unsurudur.