Deniz Ticareti Hukukunda Taşımanın Kısmen veya Tamamen Fiilî Taşıyana Bırakılması Halinde Taşıyanın ve Fiilî Taşıyanın Sorumluluğu

Deniz ticareti hukukunda taşıma sözleşmeleri, yalnızca yükün veya yolcunun taşınması ile sınırlı değildir. Taşımanın kimin tarafından ve nasıl gerçekleştirileceği, sorumluluğun hangi taraflar arasında paylaşılacağı da büyük önem taşır. Uygulamada, bir taşıma sözleşmesi imzalayan taşıyan (contractual carrier) her zaman taşımayı fiilen kendisi gerçekleştirmez. Çoğu zaman bu taşıma, kısmen veya tamamen fiilî taşıyan (actual carrier) olarak adlandırılan başka bir gemi işletmecisi veya şirket tarafından yapılır.

---

Taşıyan ve Fiilî Taşıyan Kavramları

• Taşıyan (Contractual Carrier): Taşıma sözleşmesini imzalayan ve taşıma borcunu üstlenen kişidir.
• Fiilî Taşıyan (Actual Carrier): Taşıyanın yerine taşımayı kısmen veya tamamen gerçekleştiren kişidir.

Örneğin, bir navlun sözleşmesi yapan şirket, yükün taşınmasını başka bir gemi işletmecisine devrettiğinde, devralan işletmeci fiilî taşıyan olur.

---

Türk Ticaret Kanunu Düzenlemesi

TTK m.1178-1182, taşıyan ve fiilî taşıyanın sorumluluğunu düzenler.

• TTK m.1178: Taşıyan, taşımayı kısmen veya tamamen fiilî taşıyana bırakabilir.
• TTK m.1179: Fiilî taşıyan, taşımayı gerçekleştirdiği süre bakımından taşıyan gibi sorumlu olur.
• TTK m.1180: Taşıyan, fiilî taşıyanın fiil ve ihmallerinden sorumlu olmaya devam eder.
• TTK m.1181: Yük ilgilisi veya yolcu, hem taşıyana hem de fiilî taşıyana karşı doğrudan talepte bulunabilir.

---

Sorumluluk Rejimi

1. Taşıyanın Sorumluluğu

Taşıyan, sözleşmeyi imzalayan taraf olduğu için, taşımayı fiilî taşıyana bıraksa dahi sorumluluktan kurtulamaz. Yani:

• Taşıyan, fiilî taşıyanın kusurlarından sorumludur.
• Taşıyan, sözleşmeden doğan yükümlülüklerini yerine getirme borcunu devredemez.
• Yük ilgilisi, zarardan doğrudan taşıyana başvurabilir.

2. Fiilî Taşıyanın Sorumluluğu

Fiilî taşıyan, taşımayı gerçekleştirdiği süre boyunca taşıyan gibi sorumlu olur.

• Yükün zıyaı, hasarı veya gecikmesi halinde fiilî taşıyan sorumlu tutulur.
• Fiilî taşıyan, TTK ve uluslararası sözleşmelerde öngörülen aynı defileri ileri sürebilir.

3. Müşterek ve Müteselsil Sorumluluk

Yük ilgilisi veya yolcu, zararın giderilmesi için hem taşıyana hem de fiilî taşıyana başvurabilir. Bu durumda sorumluluk müteselsil niteliktedir.

---

Uluslararası Düzenlemeler

TTK’nın bu düzenlemeleri, büyük ölçüde Hamburg Kuralları’na dayanır. Hamburg Kuralları m.10’da, taşıyan ve fiilî taşıyanın sorumluluğu ayrıntılı şekilde düzenlenmiştir.

Ayrıca, Lahey-Visby Kuralları ve Rotterdam Kuralları da fiilî taşıyan kavramını tanımakta ve sorumluluk paylaşımına yer vermektedir.

---

Yargıtay Kararları

Yargıtay, taşıyan ile fiilî taşıyan arasındaki sorumluluğu şu ilkelerle belirlemektedir:

• Yük ilgilisi zarara uğradığında doğrudan fiilî taşıyana başvurabilir.
• Ancak sözleşmeyi yapan taşıyanın sorumluluğu ortadan kalkmaz.
• Bir kararında Yargıtay, taşımayı başka bir gemi işletmecisine devreden taşıyanı, fiilî taşıyanla birlikte zarardan müteselsilen sorumlu tutmuştur.

---

Uygulamada Örnekler

• Konteyner Taşımaları: Navlun sözleşmesini imzalayan şirket, taşımanın bir kısmını başka bir hat operatörüne devrettiğinde fiilî taşıyan devreye girer.
• Feribot İşletmeleri: Yolcu taşıma sözleşmesi yapan şirketin, başka bir gemiyle taşıma yapması halinde fiilî taşıyan sorumluluğu doğar.
• Taşımanın Zincirleme Yapılması: Özellikle multimodal taşımacılıkta, bir kısmı deniz yoluyla başka taşıyıcı tarafından yapılabilir.

---

Sorumluluk Sınırları

Hem taşıyan hem de fiilî taşıyan, TTK ve uluslararası sözleşmelerde öngörülen sorumluluk sınırlarından yararlanabilir.

• Zararın türüne göre SDR limitleri uygulanır.
• Ancak kast veya ağır kusur halinde sorumluluk sınırsızdır.
• Yük ilgilisi, taşıyan veya fiilî taşıyanı seçerek sorumluluk talebinde bulunabilir.

---

Sonuç

Taşımanın fiilî taşıyana bırakılması, deniz ticaretinde sıkça rastlanan bir durumdur. Ancak bu devir, taşıyanın sorumluluğunu ortadan kaldırmaz.

• Taşıyan, fiilî taşıyanın eylemlerinden sorumludur.
• Fiilî taşıyan, taşımayı yaptığı süre boyunca taşıyan gibi sorumlu olur.
• Yük ilgilisi veya yolcu, hem taşıyana hem de fiilî taşıyana başvurabilir.
• Sorumluluk, ulusal (TTK) ve uluslararası düzenlemelerle güvence altına alınmıştır.

Sonuç olarak, bu sistem, yük ve yolcu ilgililerini koruyan adaletli bir sorumluluk rejimi ortaya koymaktadır.

Gözdenur Turna