Deniz Ticareti Hukukunda Eşyanın Zıya veya Hasarının Navlun Alacağına Etkisi

Deniz taşımacılığında en önemli konulardan biri, taşıyanın navlun alacağı ile yükün uğradığı zarar arasındaki ilişkidir. Türk Ticaret Kanunu (TTK) ve uluslararası denizcilik sözleşmeleri, taşıyanın yükü güvenle taşımakla yükümlü olduğunu düzenler. Ancak uygulamada yükün zıya (tam kayıp) veya hasara (kısmi zarar) uğraması durumunda navlun alacağının akıbeti tartışmalı hale gelir.

---

1. Navlun Alacağı Kavramı

Navlun, taşıyanın, yükü bir limandan diğerine taşımak karşılığında taşıtandan talep ettiği ücrettir.

• Asıl Navlun: Taşımanın ifası karşılığında ödenir.
• Yarım Navlun: Taşıtan, yükleme başlamadan sözleşmeden dönerse öder.
• Tam Navlun: Yükleme başladıktan sonra fesih halinde ödenir.

Navlun alacağı, yükün teslim edilmesiyle birlikte tam anlamıyla talep edilebilir hale gelir.

---

2. Eşyanın Zıya Olması

a) Zıya Kavramı

• Yükün tamamen yok olması veya ekonomik değerini kaybetmesi.
• Geminin batması, yangın, korsanlık, zapt veya müsadere gibi sebepler.

b) Navluna Etkisi

• Genel kural: Yük teslim edilmezse navlun ödenmez.
• Ancak bazı istisnalar vardır:
  • Zıya, taşıtanın kusurundan kaynaklanıyorsa navlun ödenir.
  • Yük, taşıtanın rızasıyla varıştan önce boşaltılmışsa navlun hakkı korunur.

c) Tazminat Boyutu

Taşıyanın kastı veya ağır kusuru sebebiyle yük zayi olmuşsa taşıyan, navlun alacağını talep edemez, ayrıca tazminat ödemek zorunda kalır.

---

3. Eşyanın Hasara Uğraması

a) Hasar Kavramı

Yükün tamamen yok olmaması, ancak nitelik veya miktar açısından zarar görmesidir.

• Örneğin: gıda ürünlerinin bozulması, konteynerin nemden zarar görmesi.

b) Navluna Etkisi

• Yük kısmen hasarlı da olsa teslim edilmişse, taşıyan navlun alacağını tam olarak talep edebilir.
• Ancak taşıtan, uğradığı hasar için tazminat davası açma hakkına sahiptir.
• Bu durumda taşıyanın navlun hakkı ile tazminat yükümlülüğü karşı karşıya gelir.

c) İstisnalar

• Hasar taşıtanın kusurundan kaynaklanıyorsa (örneğin yanlış ambalaj), taşıyan hem navlununu alır hem de sorumluluktan kurtulur.

---

4. Navlun – Tazminat İlişkisi

Eşyanın zıya veya hasarı, hem navlun alacağını hem de tazminat davasını etkilemektedir:

• Zıya: Navlun hakkı düşer, tazminat sorumluluğu doğabilir.
• Hasar: Navlun hakkı saklıdır, taşıtan tazminat talep edebilir.
• Kusur: Kusurlu taraf (taşıyan veya taşıtan) zarardan sorumludur.

Yargıtay uygulamalarında da bu ilişki açıkça ortaya konulmuştur.

---

5. Yargıtay Kararlarında Navlun – Zıya/Hasar İlişkisi

Yargıtay kararlarında öne çıkan ilkeler:

• Tam Zıya: Yük hiç teslim edilmemişse taşıyan navlun talep edemez.
• Kısmi Zıya: Yükün bir kısmı teslim edilmişse, teslim edilen kısmın navlunu ödenir.
• Hasar: Yük hasarlı teslim edilmişse navlun tam ödenir, ayrıca tazminat davası açılabilir.
• Kusur: Geminin denize elverişsiz olması nedeniyle yükün zayi olmasında taşıyan sınırsız sorumlu tutulmuştur.

---

6. Sigorta Boyutu

Eşyanın zıya veya hasarı halinde navlun alacağına ilişkin riskler, sigorta ile güvence altına alınabilir:

• Yük Sigortası: Taşıtanın zararını karşılar.
• Navlun Sigortası: Taşıyanın navlun kaybını teminat altına alır.
• P&I Sigortaları: Taşıyanın yük ilgilisine karşı doğan sorumluluklarını kapsar.
• Kasko Sigortası: Geminin zıyaından doğan kayıpları güvence altına alır.

Sigorta, tarafların alacak-borç dengesini koruyarak ticari istikrar sağlar.

---

7. Uygulamadaki Önemi

Navlun alacağı ile yükün zıya/hasar ilişkisi, deniz ticaretinde en sık uyuşmazlık doğuran konulardan biridir.

• Özellikle konteyner taşımacılığı, dökme yük ve enerji ürünleri taşımalarında bu sorunlar sıkça yaşanır.
• TTK ve uluslararası düzenlemeler, taşıyanın navlun hakkını korurken, taşıtanı da zararın tazminiyle güvence altına almaktadır.

---

Sonuç

Deniz ticareti hukukunda eşyanın zıya veya hasarı, taşıyanın navlun alacağı üzerinde doğrudan etkiye sahiptir.

• Yük tamamen zayi olmuşsa kural olarak navlun talep edilemez.
• Yük hasarlı teslim edilmişse navlun ödenir, ancak taşıtan tazminat davası açabilir.
• Taşıyanın ağır kusuru halinde hem navlun hakkı düşer hem de tazminat sorumluluğu doğar.
• Sigorta sistemleri, bu risklerin dengelenmesinde kilit rol oynar.
• Yargıtay kararları, tarafların menfaatlerini koruyacak şekilde bu ilişkiyi netleştirmektedir.

Sonuç itibariyle, eşyanın zıya veya hasarının navlun alacağına etkisi, deniz ticaretinde taraflar arasındaki dengeyi sağlayan ve ticari güveni teminat altına alan bir hukuki düzenlemedir.