Deniz Ticareti Hukukunda Eşyanın Zıya, Hasar veya Geç Teslimi
Deniz Ticareti Hukukunda Eşyanın Zıya veya Hasara Uğraması ya da Geç Teslimi
Giriş
Deniz ticareti, dünya ticaret hacminin en büyük kısmını oluşturan taşıma türüdür. Bu denli önemli bir alanda taşıyanın yükümlülükleri, hem yük sahiplerinin hem de taşıyanların menfaatlerini dengelemek açısından büyük önem taşır. Türk Ticaret Kanunu (TTK) ve uluslararası sözleşmeler, taşıyanın eşyanın zıyaı (tam kaybı), hasarı (kısmi zarar) ve geç teslimi halinde sorumluluğunu ayrıntılı biçimde düzenlemiştir.
Bu makalede, eşyanın zıya veya hasara uğraması ya da geç teslimi kavramları açıklanacak; taşıyanın sorumluluk rejimi, sorumluluktan kurtuluş halleri, uluslararası sözleşmelerdeki düzenlemeler ve Yargıtay kararları ışığında uygulamadaki yeri incelenecektir.
1. Taşıyanın Temel Sorumluluğu
TTK m. 1178 ve devamında taşıyanın sorumluluğu düzenlenmiştir. Buna göre taşıyan, yükü:
- Teslim aldığı andan,
- Teslim ettiği ana kadar,
geçecek süre boyunca iyi bir taşıyan gibi özenle korumak zorundadır.
Taşıyan, bu süre içinde eşyanın zıyaı, hasarı veya geç tesliminden sorumludur.
2. Eşyanın Zıyaı (Tam Kaybı)
2.1. Tanım
Eşyanın tamamen kaybolması, kullanılamaz hale gelmesi veya varış limanına hiç ulaşmaması zıya olarak tanımlanır.
2.2. Örnekler
- Geminin batması,
- Yükün denize düşmesi,
- Yangında tamamen yanması,
- Gümrükte yanlışlıkla imha edilmesi.
2.3. Hukuki Sonuç
Eşya tamamen kaybolduğunda taşıyan, tazminat ödemekle yükümlüdür. Bu tazminat, eşyanın taşıma sözleşmesi kapsamındaki değerine göre belirlenir.
3. Eşyanın Hasara Uğraması (Kısmi Zarar)
3.1. Tanım
Eşyanın kısmen zarar görmesi, değerinin düşmesi veya nitelik kaybına uğraması hasar olarak kabul edilir.
3.2. Örnekler
- Ambalajın delinmesi ve malın rutubet alarak bozulması,
- Çelik yükün paslanması,
- Cam eşyanın kırılması,
- Gıda ürünlerinin kötü muhafaza nedeniyle bozulması.
3.3. Hukuki Sonuç
Hasar halinde taşıyan, zararın meydana geldiği kısmı tazmin eder. Zararın kapsamı bilirkişi incelemesiyle belirlenebilir.
4. Eşyanın Geç Teslimi
4.1. Tanım
Yükün, sözleşmede öngörülen süre içinde veya makul sürede teslim edilmemesi geç teslim olarak kabul edilir.
4.2. Örnekler
- Geminin teknik arıza nedeniyle varış limanına gecikmesi,
- Gümrük işlemlerinde taşıyandan kaynaklanan aksaklık,
- Yükleme ve boşaltmada taşıyana ait gecikmeler.
4.3. Hukuki Sonuç
Geç teslim halinde, eşya zamanında teslim edilmiş olsa bile ekonomik değer kaybı doğmuşsa taşıyan tazminatla sorumludur. Özellikle bozulabilir ürünlerde bu zarar daha da belirgin olur.
5. Sorumluluktan Kurtuluş Sebepleri
Taşıyan, ancak belirli hallerde sorumluluktan kurtulabilir. TTK m. 1182 ve ilgili hükümler çerçevesinde:
- Mücbir Sebep: Deprem, fırtına, savaş gibi önlenemeyen haller.
- Deniz Tehlikeleri: Seyir hataları veya kaçınılmaz deniz kazaları.
- Yükletenin Kusuru: Yanlış ambalajlama, tehlikeli yükün bildirilmemesi.
- Doğal Özellikler: Canlı hayvan taşımalarında hayvanın normal riskleri.
Ancak taşıyanın ağır kusuru veya kastı varsa, bu kurtuluş sebeplerine dayanamaz.
6. Tazminatın Hesaplanması
6.1. Zıya Halinde
Tazminat, eşyanın varış limanındaki piyasa değeri üzerinden hesaplanır.
6.2. Hasar Halinde
Tazminat, malın sağlam teslim edilseydi sahip olacağı değer ile hasarlı teslim edildiği değer arasındaki farktır.
6.3. Geç Teslim Halinde
Tazminat, gecikme nedeniyle doğrudan meydana gelen ekonomik zararlarla sınırlıdır.
7. Uluslararası Düzenlemelerde Zıya, Hasar ve Geç Teslim
7.1. Lahey-Visby Kuralları
- Taşıyanın yükün zıya ve hasarından sorumluluğu düzenlenmiştir.
- Ancak bazı kurtuluş sebeplerine geniş yer verilmiştir.
7.2. Hamburg Kuralları
- Taşıyanın sorumluluğunu daha ağırlaştırmış, geç teslimi de kapsam altına almıştır.
- Taşıyanın yalnızca özen yükümlülüğü değil, sonuçtan doğrudan sorumluluğu esası benimsenmiştir.
7.3. Rotterdam Kuralları
- Multimodal taşımaları kapsayan daha kapsamlı bir sorumluluk rejimi getirmiştir.
8. Yargıtay Kararları Işığında Uygulama
Yargıtay, taşıyanın sorumluluğunu çoğunlukla yük sahibini koruyacak şekilde geniş yorumlamaktadır.
- Yargıtay 11. HD kararlarında, yükün limanda beklerken zarar görmesinden taşıyan sorumlu tutulmuştur.
- Eşyanın geç tesliminde, mal zamanında ulaşsa bile piyasa değerinde kayıp varsa taşıyanın tazminat sorumluluğu doğmuştur.
- Ambalajın yetersizliğini yükletenin ispatlamaması halinde, taşıyan sorumlu tutulmuştur.
9. Uygulamada Ortaya Çıkan Sorunlar
- İspat Yükü: Zararın taşıyanın kusurundan mı, mücbir sebepten mi kaynaklandığının belirlenmesi.
- Sigorta: Yük sigortası ile taşıyanın sorumluluk sigortasının kapsamı arasındaki çatışmalar.
- Uluslararası Uyuşmazlıklar: Hangi ülke hukukunun uygulanacağı, hangi sözleşme rejiminin (Lahey, Hamburg, Rotterdam) geçerli olduğu.
- Gecikme Tazminatı: Ekonomik kaybın nasıl hesaplanacağı tartışma konusu olabilir.
10. Değerlendirme
- Zıya, yükün tamamen kaybolmasıdır ve taşıyanın sorumluluğu ağırdır.
- Hasar, yükün kısmen zarar görmesidir; taşıyan zararı tazmin eder.
- Geç teslim, eşyanın zamanında ulaşmaması halinde ekonomik kayıpları kapsar.
- Taşıyanın kurtuluş sebepleri sınırlıdır; ağır kusur halinde sorumluluk kaçınılmazdır.
Sonuç
Deniz ticareti hukukunda taşıyanın en önemli sorumlulukları, yükün zıyaı, hasarı ve geç teslimi ile ilgilidir.
- Taşıyan, yükü teslim aldığı andan teslim edinceye kadar korumakla yükümlüdür.
- Zıya ve hasar halinde malın piyasa değeri esas alınarak tazminat ödenir.
- Geç teslimde doğrudan ekonomik kayıp telafi edilir.
- Yargıtay kararları, yük sahibini koruyucu yaklaşımıyla taşıyanın sorumluluğunu geniş yorumlamaktadır.
Sonuç olarak, deniz ticareti hukukunda sorumluluk rejimi, hem ticari güvenliği sağlamak hem de taraflar arasındaki menfaat dengesini korumak için sıkı kurallarla belirlenmiştir.
About Post Author
