Deniz Ticareti Hukukunda Eşyanın Zayi Olması | TTK ve Yargıtay Kararları

Deniz Ticareti Hukukunda Eşyanın Zayi Olması

Deniz ticaretinde taşıma faaliyetinin merkezinde, taşıyanın yükü güvenle varış limanına ulaştırma borcu yer alır. Ancak deniz taşımacılığı, doğası gereği birçok risk barındırır. Bu risklerin en önemlilerinden biri de eşyanın zayi olmasıdır. Türk Ticaret Kanunu (TTK), uluslararası denizcilik sözleşmeleri ve Yargıtay içtihatları, eşyanın zayi olması hâlinde taşıyanın sorumluluğunu ve tarafların haklarını ayrıntılı biçimde düzenlemiştir.

1. Eşyanın Zayi Olmasının Tanımı

Eşyanın zayi olması, taşıma konusu yükün tamamen kaybolması veya ekonomik değerini tamamen yitirmesi anlamına gelir.

Fiziksel Ziya: Yükün yanması, batması veya yok olması.
Hukukî Ziya: Devlet otoriteleri tarafından müsadere edilmesi veya ithalat/ihracat yasağı nedeniyle taşınamaz hale gelmesi.
Ekonomik Ziya: Eşyanın niteliğini yitirmesi (örneğin bozulma, çürüme, deniz suyundan zarar görme).

Ziya kavramı, yalnızca yükün fiilen ortadan kalkmasını değil, ticari değerini kaybetmesini de kapsar.

2. Hukuki Çerçeve

Türk Hukuku

TTK m. 1178 – 1197: Yükün ziyaı ve hasarı halinde taşıyanın sorumluluğu.
TTK m. 1185: Taşıyanın sorumluluktan kurtulma halleri.
TTK m. 1192: Sorumluluk sınırları (SDR üzerinden).

Uluslararası Düzenlemeler

Lahey-Visby Kuralları (1924/1968)
Hamburg Kuralları (1978)
Rotterdam Kuralları (2008)

Bu düzenlemeler, taşıyanın eşya ziyaındaki sorumluluk esaslarını yeknesaklaştırmayı hedefler.

3. Taşıyanın Sorumluluğu

Eşyanın zayi olması halinde taşıyan kusur karinesi uyarınca sorumlu tutulur.

Kural: Yük kaybolmuşsa taşıyan kusurlu kabul edilir.
İspat Yükü: Taşıyan, kusursuz olduğunu kanıtlamak zorundadır.
Kurtuluş Sebepleri:
- Mücbir sebep (fırtına, deprem),
- Savaş, ambargo, kamu otoritesi müdahalesi,
- Yük ilgilisinin kusuru (yanlış beyan, kötü ambalaj, tehlikeli mal bildiriminin yapılmaması).

4. Tazminat Rejimi

Eşyanın zayi olması halinde taşıyanın sorumluluğu sınırlıdır.

Sorumluluk Limitleri (SDR):
- 666,67 SDR / koli veya
- 2 SDR / kilogram (hangisi yüksekse).
Kast veya Ağır Kusur: Taşıyanın kastı veya ağır kusuru varsa sınırlı sorumluluk ortadan kalkar; taşıyan sınırsız sorumlu olur.
Dolaylı Zararlar: Ticari itibar kaybı veya kar kaybı gibi dolaylı zararlar kural olarak tazmin edilmez.

5. Taşıtanın Hakları

1. Tazminat Talep Etme Hakkı

Eşyanın tamamen kaybolması halinde taşıtanın en temel hakkı, uğradığı zararın tazminini talep etmektir.

TTK m. 1178 vd. uyarınca taşıyan, yükün ziyaından sorumludur.
Taşıtan, ziya nedeniyle uğradığı doğrudan zararı taşıyandan isteyebilir.
Eğer taşıyan kast veya ağır kusurla hareket etmişse sorumluluk sınırsızdır.

2. Navlun Ödememe Hakkı

Eşya tamamen zayi olmuşsa taşıtan, navlun ödeme borcundan kurtulur.

Eğer navlun önceden ödenmişse, iadesini talep edebilir.
Ancak yük teslim edildikten sonra zayi olmuşsa, navlun iadesi mümkün olmaz.

3. Kısmi Ziya Halinde Bedel İndirimi Hakkı

Eşyanın tamamı değil de bir kısmı zayi olmuşsa, taşıtanın navlun borcu da orantılı şekilde azalır.

TTK, bu indirimin esaslarını açıkça düzenlemiştir.
Uygulamada taşıtan, ziya oranında navlundan indirim talep etmektedir.

4. Sigortadan Doğrudan Talepte Bulunma Hakkı

Taşıtan, çoğu zaman yük için mal sigortası yaptırır.

Bu sigorta sayesinde ziya halinde doğrudan sigortadan tazminat talep etme hakkına sahiptir.
Ayrıca, sigortacı tazminatı ödedikten sonra taşıyana rücu edebilir.

5. İspat Kolaylığı Hakkı (Kusur Karinesi)

Deniz ticaretinde taşıtan lehine getirilen en önemli düzenleme, kusur karinesidir.

Yük zayi olduğunda taşıyan kusurlu kabul edilir.
Taşıtan yalnızca zararı ispatlar; kusuru ispat yükü taşıyana aittir.
Bu düzenleme, taşıtanın haklarını ciddi şekilde güçlendirir.

6. Gecikme ve Dolaylı Zararlar İçin Haklar

Eşya zamanında teslim edilmediği için ticari değerini kaybederse, taşıtan tazminat talep edebilir.

Örneğin gıda ürünlerinin bozulması.
Ancak ticari itibar kaybı gibi dolaylı zararlar kural olarak karşılanmaz.

7. Konişmentoya Dayanma Hakkı

Taşıtan, ziya durumunda haklarını konişmento veya taşıma senedi aracılığıyla ileri sürebilir.

Konişmento, yükün teslim alındığını ve hangi şartlarda taşındığını gösterir.
Bu belge, taşıtan için en güçlü delildir.

8. Yargıya Başvurma Hakkı

Taşıtan, taşıyanın sorumluluğunu yerine getirmemesi halinde deniz ticareti mahkemelerinde tazminat davası açabilir.

TTK m. 1186’ya göre sorumluluk davaları 1 yıl içinde açılmalıdır.
Bu süre, taşıtanın haklarını korumak için kritik öneme sahiptir.

9. Yargıtay Kararlarında Taşıtanın Hakları

Yargıtay içtihatlarında taşıtanın hakları şu şekilde güçlendirilmiştir:

Ambalajı sağlam olan yükün ziyaında taşıyan sorumlu tutulmuş, taşıtanın tazminat hakkı tanınmıştır.
Navlun ödenmesine rağmen yükün varış limanına ulaşmaması halinde taşıtanın navlun iadesi hakkı kabul edilmiştir.
Kısmi ziya halinde taşıtanın navlunda indirim talep etme hakkı teyit edilmiştir.

6. Sigorta Boyutu

Eşyanın zayi olması halinde sigorta mekanizması kritik önemdedir:

Yük Sigortası: Taşıtan tarafından yaptırılır; eşyanın tamamen kaybolmasını teminat altına alır.
P&I Kulüpleri: Taşıyanın üçüncü kişilere karşı sorumluluğunu güvence altına alır.
Navlun Sigortası: Eşyanın zayi olması halinde taşıyanın kaybedeceği navlun gelirini güvence altına alır.

Sigortanın varlığı, özellikle uluslararası ticarette tarafların büyük kayıplar yaşamasını önler.

7. Yargıtay Kararlarında Eşyanın Zayi Olması

Yargıtay uygulamalarında eşyanın zayi olması halinde şu prensipler öne çıkmıştır:

Ambalajın Yetersizliği: Taşıtanın kusuruyla yük zarar görmüşse taşıyan sorumlu tutulmamıştır.
Mücbir Sebep: Şiddetli fırtına nedeniyle yükün kaybolmasında taşıyanın sorumluluğu kaldırılmıştır.
Ağır Kusur: Taşıyanın yükü uygunsuz şekilde istiflemesi sonucu eşyanın zayi olması halinde sınırsız tazminata hükmedilmiştir.

8. Uygulamadaki Önemi

Eşyanın zayi olması deniz taşımacılığında en çok uyuşmazlık doğuran konulardan biridir.

Özellikle konteyner taşımacılığı, dökme yük ve tehlikeli madde taşımacılığında sıkça görülür.
TTK hükümleri ve uluslararası kurallar, yük ilgililerini koruyucu şekilde düzenlenmiştir.
Yargıtay, taşıyanın sorumluluğunu geniş yorumlayarak ticari güvenliği sağlamaktadır.

Sonuç

Eşyanın zayi olması, deniz ticaretinde taşıyanın en önemli sorumluluk alanlarından biridir.

Taşıyan, eşyanın zayi olmasından kusurlu kabul edilir; ancak kusursuzluğunu ispat ederse sorumluluktan kurtulabilir.
Sorumluluk kural olarak SDR limitleriyle sınırlandırılmıştır; kast ve ağır kusur halinde ise sınırsızdır.
Sigorta mekanizmaları, bu kayıpların telafisinde hayati rol oynar.
Yargıtay kararları, taşıyanın dikkat ve özen yükümlülüğünü sıkı şekilde yorumlamaktadır.

Sonuç itibariyle eşyanın zayi olması, deniz ticaretinde taraflar arasındaki sorumluluk dengesini belirleyen kritik bir kurumdur.

Single Blog Title