Deniz Ticareti Hukukunda Eşyanın İncelenmesi ve Bildirim

Giriş

Deniz ticareti hukukunda taşıyan ile yükleten arasındaki ilişki, güven ve doğruluk ilkesine dayanır. Taşıyan, yükü teslim aldığı andan varış limanında gönderilene teslim edene kadar eşyanın zıya, hasar veya gecikmesinden sorumlu tutulur. Ancak yükün gerçekten zarar görüp görmediğinin ve bu zararın hangi anda gerçekleştiğinin tespit edilebilmesi için eşyanın incelenmesi ve zararın zamanında bildirilmesi büyük önem taşır.

Türk Ticaret Kanunu (TTK) ve uluslararası sözleşmeler, bu nedenle yük sahibine veya gönderilene, eşyanın teslimi sırasında inceleme ve ayıp veya hasar varsa bunu süresinde taşıyana bildirme yükümlülüğü getirmiştir. Bu hükümler, taşıyanın haksız şekilde sorumlu tutulmasını önlerken, aynı zamanda uyuşmazlıkların daha hızlı çözülmesini de sağlamaktadır.

---

1. Eşyanın İncelenmesinin Amacı

1.1. Teslim Anında Hasarın Tespiti

Eşyanın teslim alınırken incelenmesi, taşıma sırasında hasar görüp görmediğinin tespit edilmesi açısından kritiktir.

1.2. Uyuşmazlıkların Önlenmesi

Zararın erken fark edilip taşıyana bildirilmesi, olası uyuşmazlıkların ve uzun yargı süreçlerinin önüne geçer.

1.3. İspat Kolaylığı

Teslim sırasında yapılan inceleme ve düzenlenen tutanak, sonradan açılacak davalarda en güçlü ispat vasıtalarındandır.

---

2. Türk Ticaret Kanunu’nda Düzenleme

2.1. TTK m. 1208

TTK’ya göre, eşya teslim alındığında gönderilen veya temsilcisi:

• Eşyayı incelemek,
• Zıya veya hasar varsa hemen taşıyana bildirmek,

zorundadır.

2.2. Bildirim Süreleri

• Açıkça belli hasarlar: Teslim sırasında derhal bildirilmelidir.
• Gizli hasarlar: Teslimden itibaren 3 gün içinde taşıyana bildirilmelidir.

2.3. Yazılı Bildirim

Bildirim yazılı yapılmalıdır. Aksi halde ispat sorunu doğar.

---

3. Bildirim Yükümlülüğünün Hukuki Sonuçları

3.1. Süresinde Bildirim Yapılmazsa

Gönderilen veya yük sahibi, zararı süresinde bildirmezse eşyanın sağlam teslim edildiği karine olarak kabul edilir.

3.2. Karinenin Çürütülmesi

Bu karine, ancak gönderilenin sağlam teslim almadığını ispat etmesi halinde çürütülebilir. Aksi halde taşıyan sorumluluktan kurtulur.

3.3. İspat Yükü

• Bildirim yapılmışsa, taşıyan zararın kendi sorumluluk alanı dışında gerçekleştiğini ispatlamalıdır.
• Bildirim yapılmamışsa, yük sahibi zararın taşıma sırasında meydana geldiğini ispat etmek zorundadır.

---

4. Uluslararası Düzenlemelerde Eşyanın İncelenmesi ve Bildirim

4.1. Lahey-Visby Kuralları

Gönderilenin teslim sırasında eşyayı incelemesini ve hasar varsa derhal yazılı bildirimde bulunmasını öngörmüştür.

4.2. Hamburg Kuralları

Bildirim süresini daha esnek düzenlemiş; gizli hasarlarda 15 gün süre tanımıştır. Yük sahibini koruyucu bir yaklaşım sergilemiştir.

4.3. Rotterdam Kuralları

Modern yaklaşımı benimsemiş, bildirim yükümlülüğünü daha ayrıntılı düzenlemiştir. Multimodal taşımaları da kapsayacak şekilde geniş bir sistem öngörmüştür.

---

5. Yargıtay Kararları Işığında Bildirim

Yargıtay, eşyanın incelenmesi ve bildirim yükümlülüğüne büyük önem vermektedir.

• Açık hasarın bildirimi yapılmamışsa, taşıyanın sorumlu tutulamayacağına karar vermiştir.
• Gizli hasarlarda, üç günlük sürede bildirim yapılmazsa taşıyan lehine karine doğduğunu kabul etmiştir.
• Ancak taşıyanın ağır kusuru veya kastı varsa bildirim yapılmamış olsa bile sorumluluktan kurtulamayacağı yönünde içtihatlar vardır.

---

6. Uygulamada Ortaya Çıkan Sorunlar

6.1. Açık Hasar – Gizli Hasar Ayrımı

Hasarın açık mı yoksa gizli mi olduğu konusunda taraflar arasında sık sık uyuşmazlık çıkmaktadır.

6.2. Bildirimin Şekli

TTK’da yazılı bildirim öngörülmesine rağmen uygulamada telefon veya sözlü bildirimler tartışma konusu olmaktadır.

6.3. Sigorta İlişkisi

Sigortacılar, bildirim süresine uyulup uyulmadığını titizlikle denetlemekte ve gecikme halinde tazminat taleplerini reddedebilmektedir.

6.4. Uluslararası Taşımalar

Lahey-Visby, Hamburg ve Rotterdam Kuralları arasındaki farklılıklar, hangi kuralların uygulanacağını belirlemeyi güçleştirmektedir.

---

7. Değerlendirme

• Bildirim yükümlülüğü, taşıyanı haksız sorumluluktan koruyan bir kurumdur.
• Aynı zamanda yük sahibinin hak kaybına uğramaması için dikkatle uygulanması gerekir.
• Yargıtay, bu yükümlülüğü dar yorumlayarak taşıyanı koruyucu, fakat kasten veya ağır kusurlu davranışlarda yük sahibini gözetici bir yaklaşım benimsemiştir.
• Uluslararası eğilim, bildirim sürelerini esneterek yük sahibini daha çok koruma yönündedir.

---

Sonuç

Deniz ticareti hukukunda eşyanın incelenmesi ve bildirim, taşıyan ile yük sahibi arasındaki sorumluluk dengesini kuran en önemli mekanizmalardan biridir.

• Gönderilen, teslim sırasında eşyayı incelemek ve hasar varsa hemen bildirmek zorundadır.
• Gizli hasarlarda bildirim süresi üç gündür.
• Bildirim yapılmazsa eşyanın sağlam teslim edildiği kabul edilir.
• Ancak taşıyanın kastı veya ağır kusuru varsa, bildirim eksikliği onu sorumluluktan kurtarmaz.

Sonuç olarak, eşyanın incelenmesi ve bildirim kuralları, ticari güvenliği sağlamak, uyuşmazlıkları önlemek ve tarafların menfaatlerini dengelemek açısından deniz ticareti hukukunda temel bir rol oynamaktadır.