Deniz Ticareti Hukukunda Eşyanın Geç Teslim Edilmesi Halinde

Giriş

Deniz ticareti hukukunda taşıyanın en temel borcu, yükü sağlam ve zamanında teslim etmektir. Ancak deniz taşımacılığı, fırtına, liman yoğunluğu, gemi arızası, gümrük işlemleri veya insan hatası gibi birçok risk barındırır. Bu sebeplerle yükün zamanında teslim edilememesi, yani geç teslim hali sıkça karşılaşılan bir uyuşmazlık konusudur.

Geç teslim, yükün varış limanına sağlam olarak ulaşmasına rağmen, sözleşmede kararlaştırılan veya ticari teamüle göre beklenen süre içinde teslim edilmemesidir. Bu durumda yük sahibi ciddi ekonomik kayıplara uğrayabilir. Türk Ticaret Kanunu (TTK) ve uluslararası sözleşmeler, taşıyanın bu tür durumlarda sorumluluğunu açıkça düzenlemiştir.

---

1. Geç Teslim Kavramı

1.1. Tanım

Geç teslim, yükün varış limanına sağlam ulaşmasına rağmen kararlaştırılan teslim süresi içinde veya makul sürede teslim edilmemesidir.

1.2. Unsurlar

• Teslim süresi sözleşmede belirlenmiş olmalı veya teamüllere göre tespit edilebilmeli,
• Teslim bu süre aşıldıktan sonra yapılmalı,
• Zarar, bu gecikmeden kaynaklanmış olmalıdır.

1.3. Zıya ve Hasardan Farkı

Zıya ve hasarda yükün kaybolması veya zarar görmesi söz konusuyken, geç teslimde yük sağlamdır, ancak zamanında teslim edilmediği için ekonomik zarar doğar.

---

2. Türk Ticaret Kanunu’nda Düzenleme

2.1. TTK m. 1178

Taşıyan, yükü teslim aldığı andan teslim edinceye kadar zıya, hasar ve gecikmeden sorumludur.

2.2. Tazminatın Sınırı

TTK m. 1186’ya göre geç teslimden doğan zarar, navlun bedelini aşamaz.

• Ancak yük sahibi daha fazla zararını ispat ederse, sorumluluk SDR sınırları çerçevesinde devam eder.

2.3. Kusur Karinesi

Geç teslim gerçekleştiğinde taşıyan kusurlu sayılır; sorumluluktan kurtulmak için kusursuzluğunu ispatlamalıdır.

---

3. Taşıyanın Sorumluluğu

3.1. Özen Borcu

Taşıyan, teslimi zamanında gerçekleştirmek için gerekli özeni göstermek zorundadır.

• Geminin sefere elverişli hale getirilmesi,
• Uygun rotanın seçilmesi,
• Yeterli mürettebat bulundurulması,
• Liman işlemlerinin zamanında yapılması,
  özen borcunun bir parçasıdır.

3.2. Sorumluluk Şartları

• Bir taşıma sözleşmesi olmalı,
• Geç teslim fiilen gerçekleşmiş olmalı,
• Zarar ile gecikme arasında illiyet bağı bulunmalı.

---

4. Sorumluluktan Kurtulma Sebepleri

4.1. Mücbir Sebep

Deprem, savaş, fırtına gibi taşıyanın öngöremeyeceği ve engelleyemeyeceği haller.

4.2. Yükletenin Kusuru

Yanlış talimatlar veya eksik belgeler nedeniyle gecikme olmuşsa, taşıyan sorumlu tutulmaz.

4.3. Kamu Otoritesi İşlemleri

Gümrük veya liman otoritelerinin gecikmeye sebep olan kararları da sorumluluğu ortadan kaldırabilir.

---

5. Zararın Belirlenmesi

5.1. Fiili Zarar

Yükün teslim edilmemesi nedeniyle ortaya çıkan doğrudan ekonomik kayıp.

5.2. Kâr Kaybı

Yükün zamanında ulaştırılamaması sebebiyle satılamaması veya değer kaybetmesi.

5.3. Tazminatın Sınırı

• Geç teslim zararı kural olarak navlun bedelini aşamaz.
• Ancak yük sahibi daha yüksek zararını ispatlarsa, kilo başına 2 SDR, koli başına 666,67 SDR sınırı uygulanır.

---

6. Uluslararası Düzenlemelerde Geç Teslim

6.1. Lahey-Visby Kuralları

Geç teslim konusunda sınırlı hükümler vardır, daha çok zıya ve hasar üzerinde yoğunlaşır.

6.2. Hamburg Kuralları

Geç teslimi açıkça düzenlemiş, taşıyanın sorumluluğunu genişletmiştir. Tazminat sınırını:

• Kilo başına 2,5 SDR,
• Koli başına 835 SDR olarak belirlemiştir.

6.3. Rotterdam Kuralları

Modern düzenleme olup, geç teslimi ayrıntılı şekilde ele almış ve multimodal taşımaları da kapsamıştır.

---

7. Yargıtay Kararları Işığında Geç Teslim

• Yargıtay, geç teslim halinde taşıyanın kusurlu olduğunu karine olarak kabul etmektedir.
• Taşıyanın, gecikmenin mücbir sebep veya yükletenin kusurundan kaynaklandığını ispatlaması gerekir.
• Yükün piyasa değerinde gecikmeden doğan kayıp, tazminatın kapsamına alınmıştır.
• Ancak tazminatın navlun bedelini aşamayacağı yönünde istikrarlı içtihatlar vardır.

---

8. Uygulamada Ortaya Çıkan Sorunlar

• Teslim süresinin belirlenmesi: Sözleşmede açık hüküm yoksa, makul süre kavramı tartışma yaratır.
• Kâr kaybının ispatı: Yük sahibinin zararını ispat etmesi çoğu zaman güçtür.
• Sigorta uyuşmazlıkları: Yük sigortası her zaman geç teslim zararlarını kapsamayabilir.
• Uluslararası rejim farklılıkları: Hamburg Kuralları geç teslimi düzenlerken, Lahey-Visby’de açık hüküm bulunmaması ihtilaflara yol açmaktadır.

---

9. Sigorta İlişkisi

• Yük sigortası, çoğunlukla fiziki hasar ve zıya zararlarını kapsar, geç teslim zararlarını kapsam dışı bırakabilir.
• Sorumluluk sigortaları (P&I), taşıyanın geç teslim nedeniyle doğan sorumluluklarını teminat altına alabilir.

---

10. Değerlendirme

• Geç teslim, yükün fiziki zarar görmediği ama ekonomik kayba yol açtığı için, deniz ticareti hukukunda özel öneme sahiptir.
• TTK, yük sahibini koruyucu bir yaklaşım sergilemiş, kusur karinesi getirmiştir.
• Uluslararası sözleşmeler arasında farklılıklar bulunmakta, Hamburg Kuralları daha koruyucu hükümler öngörmektedir.
• Yargıtay kararları, taşıyanın özen borcunu geniş yorumlayarak yük sahibini korumaktadır.

---

Sonuç

Deniz ticareti hukukunda eşyanın geç teslim edilmesi, taşıyanın sorumluluğunu doğuran önemli hallerden biridir.

• Taşıyan, yükü zamanında teslim etmekle yükümlüdür.
• Gecikme halinde kusurlu kabul edilir; sorumluluktan kurtulmak için kusursuzluğunu ispatlamalıdır.
• Tazminat, kural olarak navlun bedeliyle sınırlıdır; ancak yüksek zarar ispatlanırsa SDR esasına göre hesap yapılır.
• Uluslararası sözleşmelerde farklı düzenlemeler vardır; Hamburg Kuralları geç teslimi açıkça düzenleyerek yük sahibini korumaktadır.

Sonuç olarak, geç teslim kavramı, deniz taşımacılığında ticari istikrarı koruyan ve tarafların menfaat dengesini sağlayan kritik bir sorumluluk alanıdır.