Deniz Ticareti Hukukunda Diğer Denizde Taşıma Senetleri

Giriş

Deniz ticareti hukukunda taşıma senetleri, yükün teslim alındığını ve taşınacağını gösteren en önemli belgelerdir. Taşıma senetleri yalnızca taşıma sözleşmesinin ispat aracı değil, aynı zamanda taraflar arasında hak ve yükümlülükleri düzenleyen, bazı hallerde kıymetli evrak niteliği taşıyan belgelerdir.

Türk Ticaret Kanunu’nda (TTK), deniz taşımacılığına özgü taşıma senetleri arasında en bilinen belge konşimentodur. Ancak deniz ticaretinde yalnızca konşimento kullanılmaz; farklı ihtiyaçlardan doğan “diğer denizde taşıma senetleri” de uygulamada önemli yer tutar.

---

1. Taşıma Senetlerinin Genel Özelliği

Deniz ticaretinde taşıma senetleri üç işlevi bir arada görür:

1. Makbuz: Yükün taşıyan tarafından teslim alındığını gösterir.
2. Sözleşmenin ispat aracı: Navlun sözleşmesinin varlığı ve şartlarını ortaya koyar.
3. Hak devri aracı: Bazı senetler kıymetli evrak niteliği taşıyarak devredilebilir.

Bu işlevler, her senedin türüne göre değişiklik gösterebilir.

---

2. Konşimento ve Diğer Senetler Ayrımı

2.1. Konşimento

• En yaygın taşıma senedidir.
• Kıymetli evrak niteliği taşır.
• Ciro edilebilir.
• Yükün teslim alınması, taşınması ve teslimi taahhüdünü içerir.

2.2. Diğer Deniz Taşıma Senetleri

• Konşimentonun kıymetli evrak özelliğini taşımayan,
• Daha çok makbuz ve sözleşme delili işlevi gören,
• Devri sınırlı olan veya hiç olmayan belgelerdir.

---

3. Türk Ticaret Kanunu’nda Düzenlenen Diğer Deniz Taşıma Senetleri

TTK’da konşimento dışında üç temel taşıma senedi düzenlenmiştir:

3.1. Taşıma Senedi (TTK m. 1228 vd.)

• Taşıyan tarafından yükletene verilir.
• Yükün teslim alındığını gösterir.
• Konşimentodan farklı olarak kıymetli evrak niteliği yoktur.
• Devredilemez, yalnızca ispat aracı işlevi görür.

Özellikle konteyner taşımacılığı ve kısa mesafeli deniz taşımalarında tercih edilir.

3.2. Yük Senedi

• Yükün belirli özelliklerini ve taşıma koşullarını gösterir.
• Yükletene teslim edilir, üçüncü kişilere devri sınırlıdır.
• Genellikle navlun sözleşmesinin tamamlayıcı belgesi niteliğindedir.

3.3. Deniz Yolu Taşıma Belgesi

• Özellikle multimodal taşımacılıkta kullanılır.
• Deniz taşımacılığının diğer taşıma türleriyle entegre edilmesi halinde tercih edilir.
• Elektronik ortamda da düzenlenebilir.

---

4. Diğer Taşıma Senetlerinin Hukuki Niteliği

• Makbuz niteliği: Taşıyanın yükü teslim aldığını gösterir.
• İspat vasıtası: Taşıma sözleşmesinin varlığı ve şartlarını ispatlar.
• Kıymetli evrak olmamaları: Konşimento gibi ciro edilerek devredilemezler.
• Teslim belgesi: Yükün gönderilene teslim edilmesi için ibraz edilir.

---

5. Diğer Senetlerin Kullanıldığı Durumlar

1. Kısa mesafeli deniz taşımaları: Örneğin Marmara Denizi içi taşımalar.
2. Düzenli hat taşımaları: Konteyner taşımacılığında.
3. Multimodal taşımalar: Deniz + kara + demiryolu entegrasyonunda.
4. Kıymetli evrak özelliğinin gereksiz olduğu taşımalarda: Yükün devri değil, sadece teslimi önemli olduğunda.

---

6. Yükleten ve Taşıyan Açısından Önemi

6.1. Yükleten Açısından

• Daha hızlı işlem yapılmasını sağlar.
• Konşimentonun ciro edilmesiyle uğraşmadan yükün teslimi sağlanır.
• Özellikle güven ilişkisi olan taşımalarda tercih edilir.

6.2. Taşıyan Açısından

• Hukuki riskleri azaltır.
• Kıymetli evrakın doğurduğu sorumlulukları üstlenmez.
• Daha basit ve düşük maliyetli belgeler düzenler.

---

7. Uluslararası Düzenlemelerle İlişkisi

• Hamburg Kuralları: Konşimento dışındaki taşıma belgelerini de düzenler.
• Rotterdam Kuralları: Elektronik taşıma belgelerine geniş yer verir.
• Lahey-Visby Kuralları: Daha sınırlı şekilde konşimento üzerinde yoğunlaşır.

Modern ticaret, konşimento dışındaki taşıma belgelerinin önemini artırmış; elektronik belgeler ön plana çıkmıştır.

---

8. Elektronik Taşıma Senetleri

Günümüzde dijitalleşmeyle birlikte elektronik taşıma belgeleri yaygınlaşmaktadır.

• Elektronik konşimento (e-bill of lading),
• Elektronik taşıma senedi,
• Blockchain tabanlı taşıma belgeleri.

TTK da elektronik belgelerin geçerliliğini kabul etmiştir. Bu gelişme, konşimento dışındaki senetlerin kullanımını artırmaktadır.

---

9. Yargıtay Kararları Işığında Diğer Taşıma Senetleri

Yargıtay uygulamasında:

• Konşimento dışındaki taşıma senetleri kıymetli evrak olmadığından, ciro ile devredilemeyeceği,
• Ancak ispat gücüne sahip oldukları,
• Yükün tesliminde ibraz edilmesinin yeterli olduğu,
• Taşıyanın, senette belirtilen yükten sorumlu olduğu,

ilkeleri benimsenmiştir.

Örneğin Yargıtay, taşıma senedinde belirtilen yük özelliklerinden taşıyanın sorumlu olduğunu, ancak üçüncü kişilere devrin mümkün olmadığını vurgulamıştır.

---

10. Uygulamada Ortaya Çıkan Sorunlar

• Senet türünün yanlış seçilmesi: Konşimento yerine taşıma senedi düzenlenmesi, hak kayıplarına yol açabilir.
• Uluslararası geçerlilik: Bazı ülkeler konşimento dışındaki senetleri tanımamaktadır.
• Sigorta uyuşmazlıkları: Sigortacılar çoğunlukla konşimento ibrazını şart koşmaktadır.
• Elektronik belgelerde güvenlik: Dijital belgelerin sahteciliği ve doğrulama sorunu.

---

11. Değerlendirme

“Diğer deniz taşıma senetleri”, özellikle modern ticarette ve konteyner taşımacılığında giderek önem kazanmaktadır. Konşimentonun devredilebilirliği her zaman ihtiyaç duyulan bir özellik değildir; bu nedenle daha basit ve hızlı işlem yapılmasına olanak sağlayan taşıma senetleri kullanılmaktadır.

Türk Ticaret Kanunu, bu belgeleri düzenleyerek hem taşıyanı hem de yükleteni korumayı hedeflemiştir. Yargıtay kararları da, bu senetlerin konşimento gibi kıymetli evrak olmadığını, ancak ispat gücüne sahip olduğunu teyit etmektedir.

---

Sonuç

Deniz ticareti hukukunda taşıma senetleri, taraflar arasındaki güvenin ve ticaretin bel kemiğini oluşturur. Konşimento en yaygın taşıma senedi olmakla birlikte, taşıma senedi, yük senedi ve deniz yolu taşıma belgeleri gibi diğer taşıma senetleri de büyük önem taşır.

• Konşimento dışındaki belgeler kıymetli evrak niteliği taşımamakla birlikte, makbuz ve sözleşme delili işlevi görür.
• Daha çok kısa mesafe, düzenli hat ve multimodal taşımacılıkta kullanılır.
• Elektronik belgelerle birlikte önemi artmaktadır.
• Yargıtay kararları, bu belgelerin hukuki statüsünü netleştirmiştir.

Sonuç olarak, deniz ticaretinde diğer taşıma senetleri, taraflara daha pratik ve düşük maliyetli çözümler sunar; ancak hak kaybı yaşamamak için doğru belgelerin kullanılması büyük önem taşır.